”The Reformation’s Conflict with Rome. Why it Must Continue”
Auteur: Robert L. Reymond
Uitgeverij: Mentor (imprint van Christian Focus Publications), Fearn, Ross-shire
Pagina’s: 155
Prijs: £ 9,99, ongeveer € 16,-. Toen Sadolet de inwoners van Genève probeerde terug te winnen voor Rome, was een van zijn indringendste argumenten dat de Reformatie zich schuldig maakte aan een schisma. Tegenover deze beschuldiging stelde Calvijn dat Rome juist zelf de oorzaak was van de breuk die zich in de zestiende eeuw in de kerk van Christus openbaarde: ze was niet getrouw aan het Woord van God.

Inmiddels gaat het vele behoudende protestanten wereldwijd kennelijk te ver om Rome zonder meer als een valse kerk te zien. In de Verenigde Staten stelde een aantal leidinggevende rooms-katholieke en protestantse theologen een document op met de titel ”Evangelicals and Catholics together” (protestanten en rooms-katholieken samen).

Ze wijzen er hierin op dat Rome en Reformatie de Apostolische Geloofsbelijdenis gemeenschappelijk hebben en dat beide belijden dat wij uit genade worden gerechtvaardigd door het geloof vanwege Christus.

De wegen van Rome en Reformatie gingen indertijd uiteen bij de beantwoording van de vraag hoe een mens rechtvaardig is voor God en wat dit betekent. De Reformatie beriep zich in haar antwoord alleen op de Schrift en was bereid de kerkelijke traditie onder kritiek te stellen. Rome daarentegen stelde dat het levend leergezag van de kerk, belichaamd in de paus, ons de Schrift uitlegt.

Zijn deze verschillen eigenlijk nog wel relevant? En als ze dat zijn, in hoeverre moeten we daaruit dan in onze visie op Rome verstrekkende consequenties trekken? Rome heeft een ontwikkeling doorgemaakt. Zonder de besluiten van het concilie van Trente te herroepen -waarin degenen die de leer van de Reformatie aangaande de rechtvaardiging en de zekerheid van het geloof belijden, worden vervloekt-, erkent men sinds Vaticanum II de protestanten als „afgescheiden broeders.” Deze broeders zal de zaligheid niet ontgaan als hun verzet tegen de leer van Rome destijds voortkwam uit het feit dat ze hierover gebrekkig waren geïnformeerd en deze daarom fout verstonden.

Vriendelijk
In deze laatste benadering zit uiteraard een enorm stuk rek, want wanneer is iemand niet goed geïnformeerd? Op deze manier kan Rome de anathema’s van Trente handhaven en is ze tegelijkertijd in staat overtuigde protestanten vriendelijk tegemoet te treden. Dat gebeurt dan wel altijd vanuit de vaste overtuiging dat het heil alleen binnen Rome is te vinden.

Onmiskenbaar heeft er de laatste decennia in orthodox-protestants Nederland een kentering plaatsgehad ten aanzien van de visie op Rome. Zo stelde de EO haar lidmaatschap open voor leden van de Rooms-Katholieke Kerk. Ds. H. J. Hegger, die in 1985 nog fel protesteerde tegen het bezoek van de paus, voerde nu in het EO-blad Visie een vriendschappelijke discussie met J. de Korte, hulpbisschop van Utrecht.

Nu zou het onbillijk zijn om te zeggen dat Hegger geen oog meer heeft voor de verschillen tussen Rome en Reformatie, maar hij acht die blijkbaar toch minder zwaarwegend dan een aantal jaren geleden. Deze veranderde visie op Rome vinden we onder behoudende protestanten wereldwijd. Ze staat niet los van een zekere onverschilligheid tegenover de leerstellige inhoud van het christelijk geloof. Ook al blijft men de voorkeur geven aan de kerken van de Reformatie, Rome wordt in principe erkend als een ware gestalte van de kerk van Christus.

Packer
In het document ”Evangelicals and Catholics together” gaan vooraanstaande protestantse en rooms-katholieke theologen in de Verenigde Staten in op de overeenkomsten die er zijn tussen Rome en Reformatie. Op grond daarvan wijzen ze pogingen om rooms-katholieken te bewegen protestants te worden en omgekeerd af. Vooral het feit dat J. I. Packer bereid bleek te zijn dit document te ondertekenen, heeft vele evangelicals geschokt.

De zienswijze achter ”Evangelicals and Catholics together” is een andere dan die van Guido de Brès in de Nederlandse Geloofsbelijdenis. De laatste gaat er weliswaar vanuit dat er ware christenen zijn in de kerken onder Rome, maar hij roept die op zich van haar af te scheiden, omdat Rome niet de kenmerken van de ware kerk vertoont.

Iemand die de oproep van Guido de Brès nu nog minstens zo relevant acht als in de zestiende eeuw is Robert L. Reymond, hoogleraar dogmatiek aan Knox Theological Seminary te Fort Lauderdale, Florida. Dat blijkt uit zijn jongste publicatie, ”The Reformation’s Conflict with Rome. Why it Must Continue”.

Reymonds grote bezwaar tegen een document als ”Evangelicals and Catholics together” is dat het geen recht doet aan de fundamentele betekenis van de rechtvaardiging door het geloof alleen. Dat geldt overigens niet alleen voor dit document, maar ook voor het later verschenen ”The Gift of Salvation”. Hierin wordt de rechtvaardiging zo geformuleerd dat die ook de vernieuwing van het leven omvat. Hetzelfde gebeurt in de ”Gemeenschappelijke Verklaring met betrekking tot de leer van de rechtvaardiging”, die Rome en een groot aantal lutherse kerken hebben aanvaard.

Vreemde gerechtigheid
Het specifieke van de reformatorische rechtvaardigingsleer is dat de gerechtigheid waarmee we voor God kunnen bestaan, geen innerlijke gerechtigheid is die de Heilige Geest in ons heeft gevormd, maar de ”vreemde” en buiten ons liggende gerechtigheid van Christus. Door de werking van de Heilige Geest verlaten we ons alleen op die gerechtigheid en slechts omdat we daarmee zijn bekleed, zijn we rechtvaardig voor God.

Wanneer er wordt gesproken over rechtvaardiging uit genade en door geloof, maar er wordt niet duidelijk gemaakt wat het karakter is van de rechtvaardiging, dan beweegt men zich feitelijk in de richting van Rome. Menig protestant doorziet de ernst van de kloof met Rome niet, omdat hij zelf de leer van de rechtvaardiging door het geloof alleen niet verstaat. De verschillen tussen Rome en de Reformatie zijn sinds de zestiende eeuw niet kleiner geworden. Strikt leerstellig moeten we zelfs zeggen dat ze eerder groter zijn geworden. Dat blijkt wel heel duidelijk uit de steeds grotere plaats die Maria in de loop van de tijd in de officiële leer van de Rooms-Katholieke Kerk kreeg.

De publicatie van Reymond is bijzonder waardevol. Ik heb één kanttekening. In zijn opvatting over de relatie tussen de kerk in haar gereformeerde vorm en de kerk van de eeuwen daarvoor zit een aantal manco’s. Zo dacht de Reformatie positiever over de Vroege Kerk dan Reymond suggereert, ook al was ze zich bewust van het feit dat de reformatorische zienswijze niet zonder meer bij de kerkvaders is terug te vinden. Van Augustinus bijvoorbeeld zei men dat hij geheel aan onze kant stond, terwijl ook hij de rechtvaardiging als innerlijke vernieuwing zag.

Vergeving nodig
Augustinus beklemtoonde echter wel dat wij voor onze beste werken vergeving nodig hebben en dat God in de goede werken die wij doen slechts Zijn eigen gaven bekroont. Deze elementen uit de augustijnse erfenis werden op het concilie van Trente juist ingesnoerd. Later spitste zich dat nog toe in de verwerping van het jansenisme, een augustijnse stroming in de kerk van Rome na de Reformatie. We kunnen de Reformatie waarderen als een augustijns reveil dat aansloot bij de augustijns-bernardijnse traditie uit de eeuwen vóór haar. Daarbij ging de Reformatie in haar leer van de rechtvaardiging wel boven Augustinus uit, maar kon zij toch bij hem aansluiten omdat hij zo radicaal de blijvende noodzaak van de vergeving van zonden leerde, zelfs over onze beste werken.

Overigens laat Reymond de aansluiting van de Reformatie bij de augustijns-bernardijnse traditie niet geheel onvermeld. Zo verwijst hij in een uitgebreide voetnoot naar een traktaat dat Anselmus, aartsbisschop van Canterbury, schreef om stervenden te troosten. Daarin spreekt hij de stervende als volgt toe: „Kom dan, zolang er nog leven in u is, plaats uw vertrouwen alleen in Zijn dood, vertrouw je aan Zijn dood geheel toe; bedek je alleen geheel daarmee; en als de Heere uw God u wil oordelen, zeg dan: Heere, tussen uw oordeel en mij plaats ik de dood van onze Heere Jezus Christus, op geen andere wijze kan ik U behagen.”

Contact aangaan
Dit verklaart mede waarom de Reformatie zich niet zoals de dopers als een geheel nieuwe kerk presenteerde, maar als de reformatie van de bestaande Rooms-Katholieke Kerk. Rome zoekt toenadering tot protestanten om hen terug te brengen tot de ”moederkerk”.

Laten wij contact aangaan met onze rooms-katholieke medemensen, in de bede dat zij in de 21e eeuw de roep van de Reformatie leren verstaan: de ware katholieke kerk is daar te vinden waar het Woord heerst over de kerk en waar gepredikt wordt dat de mens slechts met de hem door het geloof toegerekende gerechtigheid van Christus voor God kan bestaan.