Reitsma heeft als theoloog in Libanon gedoceerd en gaat nu weer in Nederlandse kerken voor. En hij heeft wat te zeggen. Oud-zendelingen zie ik als teruggekeerde verspieders. Eerder stelde Reitsma de Israëltheologie onder Libanese kritiek. In zijn oratie ging hij in op de verhouding van de kerk tot de islam.Van nabij weet Reitsma hoe de politiek van de christelijke president Bush overkomt in de islamitische wereld: als een kruistocht. Dat is een gevaarlijke kortsluiting! Wij mogen Gods rijk nooit met geweld verbinden. Reitsma haalt terecht Jezus’ woorden aan: „Mijn Koninkrijk is niet van deze wereld” (Joh. 18:36). Jezus is de eschatologische koning.

In de eerste drie evangeliën komt -zegt Reitsma zelf (noot 62)- het Koninkrijk Gods echter veel vaker voor dan in Johannes; bij Mattheüs en Lukas wel vijftig keer. Telt dat dan niet mee? Het gaat erom om dat Gods wil geschiedt op aarde zoals in de hemel. Het is niet alleen een verborgen schat, zegt Herman Bavinck, maar ook een desem dat het geheel doorzuurt. Johannes de Doper kritiseerde de tiran Herodes en Jezus Zelf liet „de vos” zeggen dat Hij zieken genas.

In het vierde evangelie komt het Koninkrijk slechts op twee plaatsen ter sprake. Voor Pilatus wil Jezus desgevraagd de misvatting voorkomen dat Zijn rijk militair zou zijn. Hij is gekomen voor de waarheid. Maar na kruis en opstanding zou Hij als de Zoon des mensen (Daniël 7) zeggen: „Mij is gegeven alle macht in hemel en op aarde.” Niet als opdracht tot een kruistocht, maar als zendings- en leerbevel onder alle volken.

Romeinen 13
Trouwens, ook dit ”niet van deze wereld” sprak Jezus wel midden in de wereld, voor de Romeinse rechter. En Hij leerde hem dat hij zijn macht van Boven had. De rechter heeft zijn zwaardmacht van God, zegt de Man van het kruis. Elk gezag komt van God. Des te erger is machtsmisbruik.

Kruis of geweld is een vals dilemma. Wie ”zwaard” zegt, moet aan Romeinen 13 denken. De overheid is Gods dienares, schreef Paulus aan Rome, en draagt het zwaard tot bescherming der goeden.

Ik ben blij dat Gert Jan Segers (RD van 30 juni) al kritisch-solidair reageerde op Reitsma’s rede. Hij heeft met zijn ervaring in Egypte, een echt moslimland, evenveel recht van spreken. Twee verspieders dus. Naar de tweede moeten we zeker luisteren.

Segers had ook Romeinen 13 kunnen noemen. Het gaat om het overheidsambt, zelfs van een heidense keizer. Dat ambt betreft niet primair geweld. Dat zou weer kortsluiting zijn. Wij betalen belasting voor het regeren zelf. Het gaat daarbij niet in de eerste plaats om macht, maar om recht.

Ik begrijp dat democratie in het Midden-Oosten weinig kans maakt. Maar moet men ook en juist in een halve dictatuur of halve anarchie niet pleiten voor een rechtsstaat, voor Romeinen 13? Zelfs in Nederland is dat nodig, als ik hoor hoe men soms spreekt over christelijke ministers.

Zien wij hier een bredere verschuiving onder theologen? De ontwikkelingen aan de Vrije Universiteit zijn verrassend. Na Kuitert kwamen evangelischen, imams, herstelde en gewone hervormden. Reitsma verwijst naar zijn promotor, prof. A. van de Beek, die zich pacifist noemt en die ”Hier beneden is het niet” schreef. Wat gebeurt hier? In elk geval treedt er een breuk op met de naoorlogse theologie. Er staat een generatie op die Van Ruler niet meer gekend heeft.

Dopers dualisme
Waarom kan ik die omslag niet meemaken? Heeft mijn generatie de secularisatie toch niet echt verwerkt? Als predikant in de Randstad heb ik de minderheidspositie van christenen aan den lijve ervaren en de gemeente getroost als de ”heilige rest”, maar ook Iraniërs mogen dopen. Mijn eerste Israëlreis ging via verscheurd Beiroet, Egypte en Jordanië. In Istanbul bezocht ik een protestantse groep en een orthodoxe kerk, beide minimale minderheden. Op een predikantenreis naar Indonesië sprak ik Javaanse kerkleiders over kerkschending. Teruggekomen denk je: waar zijn wij hier mee bezig? Zijn wij voorbereid op wat komt? Wat leerden Kraemer, Bavinck en Verkuyl, de verspieders in het grootste moslimland? Veel, maar geen dopers dualisme!

Als wij dan toch de hele erfenis zouden moeten achterlaten van gekerstend Europa, van de Oranjes, van de schoolstrijd, van het verzet tegen het nazidom, dan mag dat alleen nadat wij daar grondiger over nagedacht hebben. Reitsma pleit voor een minderheidstheologie. Ik weet al een minderheidslied: „Dat ik toch vroom mag blijven, uw dienaar ’t aller stond.” Ja, maar ook: „De tirannie verdrijven die mij het hart doorwondt.”

De auteur is hervormd emeritus predikant.