Hier een tentoonstelling, daar een congres, overal lezingen, artikelen en boekuitgaven. En alles even degelijk, doorwrocht en goedgeorganiseerd, want dat past bij rechtgeaarde calvinisten. Calvijn en de zondagsheiliging, Calvijn en de prediking, Calvijn en de uitverkiezing, de beeldvorming van Calvijn, Calvijn en de economie, Calvijn en de politiek. En natuurlijk: Calvijn en de kunst.Dat laatste heeft me vaak verbaasd. Lutheranen en cultuur? Anglicanen en cultuur? Evangelischen en cultuur? Je hoort er maar zelden over. Maar calvinisten en cultuur, dat is andere koek. Duizenden pagina’s vol diepdoordachte cultuurbeschouwing en cultuurvisie heeft de calvinistische traditie opgeleverd - denk aan Voetius, Groen, Kuyper, Schilder, Dooyeweerd, Rookmaaker, Puchinger, Rijnsdorp, Goedhart, Geluk.

Niet dat daar iets mis mee is - ik heb wel een zwak voor zulke visionaire mannen (het zijn altijd mannen) met hoge idealen en het vermogen om wereldomvattende systemen te bedenken. Dat zijn tenminste mensen die een poging doen om het leven in kaart te brengen, om de grote lijnen te zien en houvast te bieden met duidelijke regels. Structuren bouwen, theorieën ontwerpen, kaders uitdenken - niemand is daar beter in dan een calvinist.

Aan kunst- en cultuurvisies ontbreekt het de calvinisten dan ook niet. Ze benadrukken dat kunst een scheppingsgave is, dat de gelovige christen geroepen is om een aandeel te leveren in de ontplooiing van de cultuur, maar dat hij niettemin kritisch en met onderscheiding met allerlei kunstuitingen dient om te gaan.

Maar de praktijk van zelf kunst maken? Ho maar. Ze willen graag, de calvinisten, ze doen volop creatieve pogingen - maar de hele geschiedenis van het calvinisme heeft toch uiterst weinig onvergetelijke kunstenaars opgeleverd.

Ik vermoed dat het iets met karakter en aanleg te maken heeft. Dat het calvinisme een onweerstaanbare aantrekkingskracht uitoefent op rationele, systematisch denkende, theoretisch ingestelde mensen. En dat is precies een karakterstructuur die tekortschiet als het gaat om zelf gedichten schrijven, schilderijen maken of muziek componeren: daarvoor moet immers de emotie alle ruimte krijgen, moeten de regels wijken voor de vrije verbeelding - in het besef dat de werkelijkheid groter en rijker en dieper en ongrijpbaarder is dan welk systeem ook.

Zoiets is moeilijk voor rechtlijnige calvinisten, zeker voor neogereformeerden of reformatorische wijsgeren. Er zijn natuurlijk ook bevindelijk gereformeerden, bij wie de emotionele kant beter ontwikkeld is. Alleen, die hebben weer een ander probleem: juist piëtisten zijn extra vatbaar voor een zekere neiging tot wereldmijding. En dat is ook al niet bevorderlijk voor het beoefenen van kunst.

Het blijft dus een onmogelijke combinatie, calvinisme en kunst. Toch zijn er in de afgelopen eeuwen wel een paar voorbeelden geweest: Goudimel, Huygens, Revius, Cats, Bilderdijk, het echtpaar Bosboom-Toussaint - om maar wat te noemen. Toegegeven, ze doen het het best in classicistische tijden, waarin tradities en regels de kunst bepalen. In tijden als de onze, waarin emotie en ironie de toon zetten, is het moeilijker.

Maar het voorbeeld van die kunstenaars uit het verleden toont toch dat ook een calvinist het kan: eerst in totale overgave zijn emotie de vrije teugel laten - voordat zijn verstand het overneemt om de subjectieve gemoedsbeweging in te kaderen. Onder alle beheersing van de grote calvinistische kunstenaars blijft namelijk de spanning voelbaar van een persoonlijkheid die in brand staat. En dat conflict tussen hartstocht en redelijkheid is het waaruit alle grote kunst geboren wordt.

Enny de Bruijn

Reageren aan scribent? beeldenstorm@refdag.nl