Voor de levensgeschiedenis van ds. J. P. Paauwe (1872-1956) en zijn prediking bestaat nog steeds belangstelling. Het boek ”Knielen op een bed violen” van Jan Siebelink heeft opnieuw de aandacht op hem gevestigd. C. Valk stelde een boek over deze predikant samen, met een levensbeschrijving en een selectie van preekfragmenten.”Ds. J. P. Paauwe. Zijn leven en prediking” behandelt uitvoerig en gedetailleerd het conflict met het classicaal bestuur. Als predikant te Bennekom weigert ds. Paauwe vrijzinnige lidmaten die in een andere gemeente belijdenis hebben gedaan in te schrijven. Door deze weigering worden hij en vier andere kerkenraadsleden afgezet. Na zijn afzetting institueert ds. Paauwe geen nieuwe gemeente in Bennekom en sluit hij zich ook niet aan bij een bestaand kerkverband, maar vormt een kring van geestverwanten. Deze ”toehoorders” worden opgeroepen in vervreemding van het Woord en de sacramenten te leven. Ds. Paauwe erkent geen ander gezag dan dat van het Woord. De prediking van de rechtvaardigmaking door het geloof is de prediking van de Kerk. Waar deze prediking niet wordt gevonden, daar is de Kerk niet, stelt hij.

Isolement
Vernietigend is zijn oordeel over de Nederlandse Hervormde Kerk. Deze kerk is afgegleden van de belijdenis. De reglementenbundel van koning Willem l vindt ds. Paauwe onschriftuurlijk en een belemmering voor het ware leven. De afschuw voor afscheiding houdt hem tegen zijn voet over de drempel van welke kerk ook te zetten.

Zijn bekering beïnvloedt de visie op de Kerk. Hij identificeert zijn eigen weg met Gods weg. Door die overtuiging beschouwt hij alles wat afwijkt van dit standpunt als mensenwerk. Deze opvatting heeft hij bij hen die onder zijn gehoor kwamen, ingescherpt. Het gevolg is dat ds. Paauwe in kerkelijk opzicht in een isolement komt te staan en contact met andersdenkenden blokkeert. Alleen binnen zijn eigen kring bedient hij zonder kerkenraden de sacramenten en bevestigt hij huwelijken. Zo bevordert hij als een gezaghebbend voorman met gepeperde uitspraken over de kerk het individualisme.

Ds. Paauwe meent een vertolker te zijn van de leer van de Reformatie. Hij staat achter de inhoud van de belijdenisgeschriften en houdt de lijn vast van Theodorus van der Groe, Jodocus van Lodenstein, Bernadus Smytegelt en Wilhelmus Schortinghuis. Er loopt inderdaad een verbinding, maar hoe die precies gaat, valt niet precies in te vullen. De kerkelijke opvatting van de Reformatie en van de vertegenwoordigers van de Nadere Reformatie is in ieder geval anders dan die van ds. Paauwe. Bovendien hebben Van der Groe, Van Lodenstein, Smytegelt en Schortinghuis in hun theologie hun eigen accenten. Het meest worden we naar mijn mening herinnerd aan Van der Groe. Hoewel ook de naam van Kohlbrugge genoemd kan worden.

Theologisch denken
In het theologisch denken van ds. Paauwe zijn onderwerpen die regelmatig terugkomen. De mens buiten Christus komt het eerst met de Wet van God in aanraking en dan met het Evangelie. De aanbieding van het Evangelie aan elke zondaar is echt gemeend. Steeds wordt de ernstige zonde van het ongeloof aangewezen. Er is onderscheid tussen de algemene en de bijzondere werking van de Geest. Kenmerkend voor de algemene werking is het nog niet met Christus verenigd zijn. Door de bijzondere werking van de Geest neemt een mens Christus en Zijn weldaden aan. Overheersend blijkt de concentratie op Jezus Christus. De omschrijving van het geloof in Zondag 7 heeft de instemming van ds. Paauwe: het vertrouwen of de zekerheid behoort tot het wezen van het geloof, al is dit geloof niet altijd in allen even sterk.

Rechtvaardigmaking en heiligmaking zijn twee vruchten van een oprecht geloof. Voor ds. Paauwe staat of valt alles met de rechtvaardigmaking. De rechtvaardigmaking staat niet aan het einde, maar aan het begin. Hij verwerpt elke prediking waarin de orde des heils wordt vereenzelvigd met verschillende standen en gestalten in het genadeleven. Gemoedsbewegingen zonder de geloofsvereniging met Christus mogen we niet tot het leven van de genade rekenen. De overgang van de dood naar het leven krijgt prioriteit. Door deze profilering staat ds. Paauwe kritisch tegenover mensen die niet met Christus zijn verenigd. De wedergeboorte ziet hij als een vrucht van het geloof. Het is onmogelijk dat de wedergeboorte aan de rechtvaardigmaking voorafgaat. De rechtvaardigmaking en de wedergeboorte zijn beide door het geloof en vinden daarom op een en dezelfde tijd plaats. Ze zijn wel van elkaar onderscheiden, maar niet van elkaar gescheiden.

Gevaren
Wie voor het eerst kennis wil nemen van de levensgeschiedenis van ds. Paauwe en zijn theologie krijgt in dit boek een goede indruk wie hij was en wat hij heeft geleerd. Anderen die hem en zijn overtuiging kennen, komen niet veel nieuwe dingen tegen. Hoe men ook tegen de persoon en de leer van ds. Paauwe staat, niemand kan ontkennen dat hij consequent is gebleven en duidelijk is geweest.

Een gesprek over zijn opvatting inzake de rechtvaardigmaking eindigt bij voor- en tegenstanders vaak in een escalatie van emoties. Er zijn daarom twee gevaren. Enerzijds kan er een fanatieke bewondering aanwezig zijn voor een predikant die zijn nek heeft uitgestoken en radicale theologische uitspraken heeft gedaan. Anderzijds kan een angstige vooringenomenheid door de scherpe uitdrukkingen van ds. Paauwe ons tegenhouden kennis te nemen van opmerkingen die to the point zijn, en die gefundeerd zijn op Gods Woord en de Reformatie.

Het is beter de houding van de gemeente van Berea uit Handelingen 17 te volgen. Zij neemt de verkondiging van Paulus serieus en gaat na of zijn boodschap in overeenstemming is met het Woord van God. Ons past een open en onbevangen luisterhouding uit eerbied voor het Woord van God om te horen en te gehoorzamen wat God persoonlijk tegen ons zegt.