Het OSI streeft ernaar -zoals de naam al zegt- een „open en vrije samenleving” te stichten, waarin niemand het recht op kan eisen de waarheid in pacht te hebben. Mensen met verschillende interesses en inzichten moeten ongehinderd naast elkaar kunnen leven en allemaal gelijke kansen hebben, zo luidt kortweg de doelstelling van het instituut waar de 34-jarige Mabel werkt.

Om zo’n open samenleving te bereiken, ondersteunen de verschillende afdelingen van het OSI over heel de wereld projecten op het gebied van onderwijs, media, gezondheidszorg, mensenrechten, vrouwenemancipatie alsook op het terrein van sociale, juridische en economische hervormingen. Het OSI benut daarvoor al bestaande lokale structuren en organisaties.

Concreet betekent dit dat OSI zich bijvoorbeeld in de Verenigde Staten inzet voor afschaffing van de doodstraf, voor gelijkwaardige toegang tot het rechtssysteem van mensen met lage en hoge inkomens, voor het bestrijden van wapengeweld, voor liberalisering van het drugsbeleid, voor beter onderwijs voor kinderen in achterstandswijken en voor betere zorg voor stervenden. Een breed palet van activiteiten dat op sommige punten stevig kan botsen met het beleid van de regering.

Daarnaast betaalt het OSI mee aan bestaande projecten van organisaties zoals de mensenrechtenorganisatie Human Rights Watch en de Amerikaanse zusterorganisatie van Artsen zonder Grenzen. Soros maakt niet bepaald de kleinste bedragen naar dit soort organisaties over. De meeste overschrijvingen hebben getallen van zes cijfers of meer voor de komma.

Onderduiken
Het OSI werd in 1979 opgericht door de bevlogen George Soros (1930), een Amerikaan van Joodse afkomst die met speculeren miljoenen heeft verdiend op de Amerikaanse beurs. Zijn vermogen wordt geschat op zo’n 5 miljard euro.

Dat kapitaal wil hij goed besteden en voor zijn tachtigste verdeeld hebben, zo heeft hij aangekondigd. Het geld zal niet naar zomaar een willekeurig goed doel gaan, maar besteed worden aan projecten die bijdragen aan het realiseren van een betere samenleving waarin mensen niet meer worden geknecht.

Dat Soros een vrije samenleving zo belangrijk vindt, komt door zijn levensloop. Zijn Joodse ouders moesten uit Rusland vluchten toen Stalin daar de touwtjes in handen kreeg. Zelf moest Soros tijdens de Tweede Wereldoorlog in Hongarije onderduiken, en toen de oorlog ten einde was, namen de communisten er de macht over. Soros is toen direct (in 1947) naar Groot-Brittannië vertrokken. Deze voortdurende dreiging in zijn jeugd heeft zijn denken sterk beïnvloed.

Karl Popper
Daarnaast was het de wetenschapsfilosoof Karl Popper die hem vormde. Van deze man kreeg hij tijdens zijn studiejaren in Londen college. Poppers ideeën sloegen aan bij Soros. De filosoof leerde dat er uiteindelijk geen waarheid bestaat en betrok dat ook op de maatschappij. Popper viel daarom totalitaire regimes zoals van Hitler en het communisme aan. Die beweerden immers wel de waarheid in pacht te hebben. Popper stelde daar in zijn belangrijkste publicatie, ”The open society and its enemies” (1945), de open samenleving tegenover.

Poppers boodschap sprak Soros enorm aan. Er zal nooit een volmaakte samenleving ontstaan, zo schreef hij later eens. De mensheid moet daarom tevreden zijn met het op een na beste: een onvolmaakte samenleving die echter tot in het oneindige te vervolmaken valt. Het werd de levensfilosofie van Soros.

Vooral instanties die tegen de communistische regimes inwerkten, konden daarom op zijn steun rekenen. Zo hielp hij sinds 1980 op allerlei manieren mee aan de afbraak van de macht van het communisme in de Oostbloklanden.

Daar begon hij heel simpel mee door 400 fotokopieerapparaten aan bibliotheken en universiteiten in Hongarije te schenken. Kennis is macht en de kennis helpen ook, moet Soros gedacht hebben. Om dezelfde reden steunde hij Russische wetenschappers in hun penibele situatie voor en na de val van het communisme. Intellectuelen liepen immers vaak voorop in de strijd tegen de overheersing.

Grote bedragen gingen er ook naar organisaties zoals de Poolse vakbond Solidariteit van de opstandelingenleider Lech Walesa, naar andere vrije vakbonden, onafhankelijke tv- en radiozenders en krantenuitgevers.

Na de val van het IJzeren Gordijn in 1989 richtte Soros zijn aandacht meer op Afrika en Latijns-Amerika. Sinds begin jaren negentig heeft de miljardair ook veel projecten in de Verenigde Staten lopen. In enkele gevallen nam hij de financiering over van projecten die de overheid liet vallen of zette hij programma’s op die door het parlement werden getorpedeerd. Grote bedragen gingen er zo naar projecten die drugs in de VS moeten legaliseren.

Pond opblazen
Quantum Fund heet het Amerikaanse bedrijf waarmee Soros -die sinds 1956 in de Verenigde Staten woont- zijn geld verdiende en groot werd. Zo groot dat hij er in 1992 in zijn eentje in slaagde de Engels pond te laten kelderen. Dat deed hij door voor miljarden aan ponden te lenen en die te ruilen voor Duitse marken. Na de koersval van de pond die hij al had zien aankomen, zette Soros het bedrag weer om in ponden. De speculant kon zo 1 miljard dollar winst op zijn rekening bijschrijven. Het bezorgde hem de titel ”de man die de Bank of England brak”. Aan de media vertelde Soros later dat hij deze actie had ondernomen om zo meer geld van het rijke Groot-Brittannië naar armere delen van de wereld te krijgen.

Sinds deze opblaasactie van de pond was Soros gevreesd bij directeuren van centrale banken en bij regeringen. Het spreekwoord ”geld is macht” kreeg bij de eigenaar van een van de grootste particuliere investeringsmaatschappijen een heel letterlijke betekenis. Velen krijgen sindsdien bij het horen van de naam Soros een nare smaak in de mond. Sommige regeringen, waaronder die van Maleisië, beschuldigden de handelaar zelfs van het onderuithalen van hun economieën. Soros heeft al dat soort aantijgingen altijd van de hand gewezen.

Geen kuddedier
In zijn handelen op de beurs was Soros onvoorspelbaar. Volgens kenners ligt juist daar zijn succes. Soros hield er niet van met andere beurshandelaren mee te lopen; noemde hen zelfs „kuddedieren.” Hij trok zijn eigen plan. Verkochten anderen, dan kocht hij en andersom.

Deze strategie -als het die naam mag hebben- leverde hem soms grote successen, maar soms ook grote verliezen op. De ene dag won hij een miljard dollar, de andere verloor hij honderden miljoenen. Zo ook bij de beurskrach van 1987. Ondanks zijn voorspelling van de dalende aandelenkoersen verloor hij naar schatting zo’n 300 miljoen dollar bij die crisis.

Zijn laatste grote verlies leed hij in 2000, toen de koersen op de technologiebeurs Nasdaq instortten. Door een foute inschatting verloor Soros naar schatting zo’n 3,5 miljard dollar.

Onomstreden is de speculant niet. Zo klaagde de Franse justitie hem in 2000 aan vanwege vermeende handel met voorkennis. Zij was niet de enige die hem daarvan verdacht.

Antikapitalist
Opmerkelijk genoeg zet Soros zich vooral sinds een jaar of tien af tegen de industrie die hemzelf groot maakte, de wereld van het snelle geld. In 1997 trok hij fel van leer tegen speculanten die volgens hem alleen met zelfverrijking bezig waren en de maatschappij ontwrichtten door hun grote druk op beursgenoteerde ondernemingen. Soros noemde deze geldzucht zelfs de grootste bedreiging voor wereldvrede en stabiliteit.

Soros wil -overeenkomstig zijn levensfilosofie- voorkomen dat er een nieuw wereldwijd regime ontstaat, waarin koning geld uiteindelijk regeert. De filosoof-weldoener waarschuwt daarom sindsdien ook tegen instellingen als de Wereldbank, het Internationaal Monetair Fonds, de wereldhandelsorganisatie WTO en organisaties zoals de Verenigde Naties en Europese Unie. Dat zijn volgens hem stuk voor stuk de voorlopers van instituten voor de komende wereldregering. En zo’n wereldregering wil hij koste wat kost voorkomen. Daar is niemand mee gediend, dan alleen een klein clubje van de politieke en economische elite.

Soros zit met zijn visie in de hoek van de veelal linkse organisaties die zich tegen de mondialisering verzetten en de laatste jaren bij wereldtoppen van zich laten horen door demonstraties en rellen. Zelf neemt hij niet aan dergelijke activiteiten deel, maar sommige organisaties uit deze antiglobaliseringshoek kunnen wel op zijn financiële steun rekenen. Het geld wordt aanvaard, want de organisaties kunnen het goed gebruiken. Veel linkse activisten blijven de kapitalist en speculant Soros echter met argwaan bekijken. Zijn leven lijkt met zijn denken te strijden.

Brussel
Sinds zijn pensionering -na het inzakken van de interneteconomie- wijdt Soros zich geheel aan zijn Open Society Institute. De hoofdkantoren van het ISO zijn gevestigd in New York en het Hongaarse Boedapest. De overige kantoren zitten in Brussel -waar Mabel Wisse Smit de leiding heeft-, Baltimore, Parijs en Washington. Het OSI is vanuit die kantoren actief in meer dan vijftig landen. Het merendeel van het werk gebeurt vanuit de kantoren in New York en Boedapest.

De in 1997 geopende Brusselse vestiging richt zich vooral op versterking van contacten met de landen in de Europese Unie en de Unie zelf. Het kantoor is met concrete projecten vooral actief in landen die de komende jaren mogelijk zullen toetreden tot de Europese Unie. Samen met andere ontwikkelingsorganisaties zet de Brusselse vertegenwoordiging zich ook in voor mensenrechten- en democratiseringsprojecten.

Balkan
Mabel Wisse Smit is zelf nauw betrokken bij de ontwikkelingen op de Balkan. Al in haar vorige functie bij de Verenigde Naties was dit gebied haar specialiteit. In die tijd was Mabel bijvoorbeeld goed bevriend met de oud-ambassadeur van Bosnië bij de VN. Deze Muhammed Sacirbey was eerder minister van Buitenlandse Zaken van dat land.

Mabel Wisse Smit is nu een regelmatig gevraagd spreekster op conferenties die over de wederopbouw van de door oorlog verstoorde regio gaan. Zo sprak de stiefdochter van oud-Rabobank-topman Wisse Smit -haar biologische vader verdronk- in maart van dit jaar nog op een grote conferentie van donors die meewerken aan de opbouw van Macedonië.

Wisse Smit laat niet na soms pittige uitspraken te doen over de hulp aan de voormalige Oostbloklanden, maar ze is volgens de publicist Chris Keulemans tevens tactisch genoeg de juiste middenweg te bewandelen om politiek draagvlak voor haar plannen en ideeën te behouden. Mabel zou volgens eerdere uitspraken van Keulemans in de media woedend zijn over de tekortkomingen van westerse politici tegenover Oost-Europese landen.

Zeker nu de banden met het Nederlandse Oranjehuis zo nauw lijken te worden -een verloving kan niet ver weg meer zijn- zal Mabel nog beter op haar woorden moeten gaan passen als ze het over politiek gevoelige onderwerpen heeft. Met haar opleiding en intelligentie -ze spreekt verscheidene talen vloeiend- zal dat geen problemen opleveren.