„Niet groot”, antwoordt prof. Göran Sluiter, hoogleraar internationaal strafrecht aan de Universiteit van Amsterdam. „Zimbabwe heeft nooit het verdrag voor het Internationaal Strafhof ondertekend. Het hof heeft dus in dat land geen rechtsmacht.”Toch ziet Sluiter nog een omweg. De aanklager kan wijzen op de gevolgen die de gebeurtenissen in Zimbabwe hebben voor het buitenland. Vanwege het systematische geweld tegen burgers vluchten mensen immers massaal naar Zuid-Afrika. „Daarmee is het geen binnenlandse kwestie meer. Zuid-Afrika is wel betrokken bij het Internationaal Strafhof. Als dit land geen actie onderneemt, kan het strafhof in Den Haag dat doen.”

Sluiter erkent dat deze omweg „heel erg creatief” is. „Hij kan sommige landen ook afschrikken tegen het strafhof.”

Duidelijk is ook dat Mugabe niet kan worden gearresteerd zolang hij in Zimbabwe blijft. Sluiter: „Een aanklacht tegen hem bij het Internationaal Strafhof blijft daarom vooral symbolisch.”

Dr. Olivier Ribbelink van het Asser Instituut voor internationaal recht in Den Haag noemt de Zuid-Afrikaanse omweg „kunstmatig en zeer gezocht.” „Als je zo begint, kun je in veel binnenlandse kwesties een bedreiging voor de vrede en veiligheid in de regio zien.”

Voor Sluiter lijdt het geen enkele twijfel dat de misdaden van Mugabe duidelijk genoeg zijn om bij het strafhof een zaak tegen hem te beginnen. „Er is overduidelijk sprake van systematisch geweld tegen burgers; moord, foltering en waarschijnlijk zelfs verdrijving. De onderdrukking is groot genoeg om tot actie te leiden. Het probleem zit meer in de rechtsmacht.”

Die rechtsmacht ontstaat ook niet als een eventuele nieuwe regering van Zimbabwe zich bij het strafhof aansluit, stelt Ribbelink. „Rechtsmacht heeft geen terugwerkende kracht.”

Politieke wil
Er is echter nog een tweede route die kan worden gevolgd om Mugabe voor het strafhof te krijgen. De Veiligheidsraad van de Verenigde Naties kan ’Den Haag’ verzoeken zich daarover te buigen. Op die mogelijkheid wijst de Zuid-Afrikaanse rechter Richard Goldstone, voormalig aanklager bij het Joegoslaviëtribunaal. „Ik twijfel er niet aan dat Mugabe misdrijven tegen de mensheid heeft gepleegd en dat een verwijzing vanuit de Veiligheidsraad naar het hof daarom rechtsgeldig is. Maar of er voor zo’n verwijzing voldoende politieke wil in de Veiligheidsraad is, blijft natuurlijk twijfelachtig.”

Goldstone wijst er wel op dat het strafhof zich alleen mag buigen over zaken die na zijn oprichting in juli 2002 zijn gepleegd. Dat betekent dat de massamoorden in Matabeleland halverwege de jaren tachtig buiten de vervolging vallen.

Ook prof. Sluiter ziet verwijzing vanuit New York als een mogelijkheid. „Dat is zelfs de beste manier. De Veiligheidsraad kan hiertoe overgaan zodra die vindt dat de internationale vrede en veiligheid in gevaar is. Deze heeft eerder een verwijzing rond Darfur gedaan. Maar dat is een veel ernstiger zaak. Die is ook heel uitgebreid voorbereid door een commissie. Zo ver is het met Zimbabwe nog steeds niet.”

Politiek zal het niet gemakkelijk zijn de kwestie Zimbabwe vanuit New York naar Den Haag te krijgen. Bij sommige lidstaten van de Veiligheidsraad bestaat nog altijd weerstand tegen het Internationaal Strafhof. Sluiter: „Niet alleen bij de Verenigde Staten, maar ook bij China en Rusland. Misschien dat Groot-Brittannië iets kan betekenen om die andere landen over te halen. Al met al lijkt een aanklacht momenteel dus niet waarschijnlijk.”

Onderhandelen
Ribbelink erkent dat de daden van het Zimbabwaanse regime „heel gruwelijk” zijn en „helaas niet uniek.” Hij betwijfelt echter of het formeel misdaden tegen de mensheid betreffen. „Dat is een delict dat nauw verbonden is aan oorlogsmisdaden in een gewapend conflict. Daarvan is in Zimbabwe geen sprake. We moeten de definities niet aanpassen aan de wenselijkheid.”

De meeste kans ziet Ribbelink in een nationale berechting van Mugabe. „Een nieuwe regering kan dit ter hand nemen. Als er een vreedzame overgang komt, zal Mugabe natuurlijk allereerst onderhandelen over onschendbaarheid voor hem en zijn generaals. In Argentinië en Chili is die immuniteit ook gegeven, maar na vele jaren zien we dat er toch processen komen. We moeten dus vooral niet ongeduldig worden en het onmiddellijk geregeld willen zien.”