De vijftien regeringsaanvoerders begonnen donderdagavond in de Belgische hoofdstad aan een tweedaags overleg over de beoogde toetreding van tien nieuwe leden, voornamelijk uit het vroegere communistische Oostblok, in 2004. De belangrijkste vragen zijn: Hoeveel kost het en hoe betalen we dat? Vrijdagmorgen zetten de politieke leiders hun debat voort.

Kort voor de aanvang van het beraad slaagden bondskanselier Schröder en president Chirac erin een compromis te bereiken voor hun verschil in opvattingen op het terrein van de agrarische sector. Hun onderlinge akkoord vormde het uitgangspunt voor de verdere besprekingen binnen het voltallige gezelschap.

Premier Balkenende gaf er rond middernacht, na afloop van de eerste discussieronde, nog geen afgerond oordeel over. „We moeten eerst meer duidelijkheid krijgen. Wat behelst het precies, wat zijn de consequenties?” liet hij op een persconferentie weten. Vrijdag presenteert de Europese Commissie op zijn verzoek een analyse.

De Deense premier Rasmussen, die als fungerend voorzitter van de Unie de regie voert over de vergadering, verwelkomde de doorbraak. Hij toonde zich optimistisch over de kansen op overeenstemming tussen uiteindelijk alle vijftien deelnemers aan de top.

De deal houdt in ieder geval in dat er tot en met 2006, als de huidige meerjarenbegroting van de EU eindigt, niet zal worden gemorreld aan de landbouwuitgaven, die jaarlijks meer dan 40 miljard euro omvatten. Die bepaling voldoet aan een harde eis van de Fransen. Na die tijd groeit het bewuste budget alleen nog met het percentage van de inflatie, wat inspeelt op de wensen van de Duitsers.

Deze laatste afspraak kan niets anders betekenen dan dat er straks minder middelen zijn te verdelen onder de boeren in de huidige lidstaten. Over hoe de bezuinigingen worden gerealiseerd, beslist de Unie later, bij de discussie over het financiële raamwerk voor de zevenjarige periode vanaf 2007. Premier Balkenende constateerde donderdagavond dat een concrete afspraak ontbreekt over het afbouwen van de rechtstreekse betalingen, de zogenaamde uitfasering, waar Nederland zeer aan hecht.

„Er is een strikte spaarzaamheid nodig. Daarover zijn we het eens”, benadrukte bondskanselier Schröder na het succesvolle onderonsje met president Chirac. Zij hebben bovendien in gedachten dat dit principe van toepassing zal zijn voor alle posten, dus ook voor bijvoorbeeld de subsidies voor armere regio’s.

De regeling van beide heren houdt verder in dat de agrariërs in de toetredingslanden meteen in 2004 directe inkomenssteun ontvangen. In eerste instantie krijgen zij, in lijn met de voorstellen van de Europese Commissie, slechts 25 procent van de bedragen voor hun collega’s in het westen van het continent. Dat percentage wordt stapsgewijs verhoogd, de infasering zoals het heet in het jargon.

Achteraf gezien heeft de Nederlandse minister van Landbouw, Veerman, begin september al gepleit voor een oplossing zoals Schröder en Chirac nu voorstaan. Het kabinet floot hem toen echter terug. Vervolgens verwoordde hij weer het standpunt dat er geen financiële steun beschikbaar dient te komen voor de boeren in Oost-Europa zonder de garantie dat deze overdrachten in de hele Unie geleidelijk verdwijnen.

Het ligt in de bedoeling half december in Kopenhagen definitief groen licht te geven voor de uitbreiding. In de resterende weken vinden de slotonderhandelingen met de kandidaat-leden plaats, over de landbouw en over het geld. Op de top van Brussel moeten de regeringsleiders het mandaat voor dat overleg vaststellen.

„Deze raad is beslissend voor het verwezenlijken van onze ambitie om eind dit jaar een historisch besluit te nemen over de hereniging van Europa”, beklemtoonde Rasmussen donderdag. Hij concludeerde dat alle vijftien lidstaten het uitgestippelde tijdpad voor de vergroting van de EU onderschrijven en dat niemand aanvullende voorwaarden verlangt.