De Nederlandse oecumene dateert al van direct na de Tweede Wereldoorlog. In 1946 werd de Oecumenische Raad van Kerken (ORK) opgericht. De stichting van de Raad van Kerken in Nederland in 1968 is een opwaardering en uitbreiding van deze raad, zo schrijft Geert van Dartel in het jubileumboek van de Raad van Kerken, ”Waakvlam van de Geest”, dat zaterdag door prinses Máxima in ontvangst wordt genomen.De Raad van Kerken was volgens hem een uiting van het oecumenisch elan van de jaren zestig. „De verzuiling liep op haar eind; mensen wilden elkaar ontmoeten over de grenzen heen die tot voor kort zo scherp waren getrokken. Het verlangen om het geloof nieuw te verwoorden, zodat het iets kon betekenen in een geseculariseerde samenleving, ging dwars door de kerken heen.”

Tijdens het tweede Vaticaanse concilie (1962-1965) ontstond er een openheid binnen de kerken en ten opzichte van de wereld. De Rooms-Katholieke Kerk werd nu ook lid van de raad, maar was dat niet van zijn voorloper. „Het nieuwe van de Raad van Kerken was dat hij nu gedragen werd door de leiding van de kerken zélf”, aldus Van Hout.

Gemeenschap
Doelstelling van de raad is volgens Van Hout het werken aan gemeenschap tussen de kerken, het ontdekken van een gemeenschappelijk fundament en het streven naar verzoening tussen geloofsgemeenschappen die uit elkaar zijn gegaan. Maar ook dienst aan de samenleving stond van meet af aan centraal. „De raad kende altijd twee bewegingen: dialoog tussen de kerken én het geven van een stem aan de gezamenlijke kerken in de samenleving, het streven naar heelheid en eenheid van de schepping, naar recht en gerechtigheid. We liepen altijd op twee benen.”

Van der Kamp: „Maar geïnspireerd door het ene thema van Johannes 17:27: opdat zij allen één zijn. Christenen voelen, als het goed is, het verlangen en de noodzakelijkheid om één te zijn, opdat de wereld ook ziet dat zij één Lichaam zijn. Richtinggevend voor de oecumene is altijd het oudtestamentische ”sjèma”, de lofprijzing: de Heere, onze God, is één. Je kunt God niet onder ogen komen als je onderling niet verantwoord met elkaar omgaat.”

De Raad van Kerken heeft altijd vastgehouden aan zichtbare eenheid. Is dat niet achterhaald in een tijd waarin institutionele eenwording van kerken niet zo populair meer lijkt te zijn?
Van Hout: „We hebben het over de kerken als geestelijke gemeenschap en die moet zichtbaar zijn. Dat is wat anders dan institutionele eenheid. In het verleden zijn kerken uiteengegaan en hebben zij elkaar verketterd. Dan moet onze inzet zijn het herstellen van de breuken. Tussen luthersen en rooms-katholieken is al overeenstemming bereikt op het punt van de rechtvaardiging: dat is nogal wat. Ook pleit de huidige paus voor een voorzichtig eerherstel van Luther. Er is toenadering tussen de kerken in Oost en West.

Dat alles zijn tekenen dat je deelt in de traditie van de ene Heer. Het gaat erom dat we samen kerk zijn en bouwen aan structuren van eenheid. Je moet voorkomen dat iedereen op zichzelf gelooft en het geloof viert. Met name de gezamenlijke dooperkenning laat zien dat we hetzelfde fundament delen. Er moet iets gemeenschappelijks zijn, wat we ook belijden in de preambule van de raad. Je bent in dezelfde Naam bij elkaar.”

Stereotypen
De Raad van Kerken heeft voor de rechterflank van de Nederlandse kerken het imago progressief te zijn. Acties ten behoeve van politieke en sociaaleconomische kwesties konden niet altijd op de sympathie van de kleinere reformatorische kerken rekenen. Van Hout vindt dat de tijd van de polarisatie voorbij is, „alsof je de raad zou kunnen versimpelen tot een actiegroep.” „Het zijn van die stereotypen die nog steeds de beeldvorming bepalen.”

Van der Kamp: „Er is in de kerken evenwicht tussen lofprijzing en engagement. Ook in reformatorische kerken is er toenemende belangstelling voor sociaaleconomische onderwerpen, zoals klimaatverandering.”

Van Hout: „Dat zijn overigens ook gelóófskwesties die het beheren en bewaren van de schepping betreffen.”

Malaise in de oecumene?
Van der Kamp: „Veertig jaar Raad van Kerken duidt op een Bijbels getal, de woestijnreis van Israël. Maar ook in de woestijn zijn er oases, pleisterplaatsen, zoals de raad die ook heeft gekend. Het is nu tijd om vooruit te kijken. Zeker in het Westen is het probleem van de kerken niet wat je nu wel of niet precies gelooft, maar de onverschilligheid. Dat vraagt om een gezamenlijke reactie van de kerken.

Als raad willen we ons daarbij speciaal richten op de jongvolwassenen, de groep tussen de 20 en de 35. Het is een groep die veel netwerken kent, voluit deelneemt aan het arbeidsproces, bezig is met gezinsvorming, maar eigenlijk weinig door de kerk gevraagd wordt om actief mee te doen. Deze groep wil serieus genomen worden. Daarom hebben we prinses Máxima gevraagd ons jubileum mee te vieren. Zij is, ondanks dat ze iets ouder is, toch een beetje een symbool van deze generatie.”

Maar een gezamenlijke viering van de eucharistie is nog niet mogelijk.
Van der Kamp: „Dat hoeft ook niet. Het Woord is wezenlijk voor de viering en is ook zonder avondmaal volwaardig. De viering in Utrecht legt het accent op de zang en momenten van gebed.”

Van Hout, zelf rooms-katholiek: „Samen aan de tafel zitten, is nog een stap te ver voor protestanten en katholieken. Tot de oecumene hoort ook de pijn van de verdeeldheid. Maar het gaat vooral om de spirituele eenheid die we beleven.”

Van der Kamp: „In de oecumene is het niet anders dan in reformatorischen huize, waar ook met eerbied gekeken wordt naar het sacrament, zodanig dat men dat zelfs mijdt. Zo beleven rooms-katholieken ook heiligheid bij de eucharistie. Het toegroeien naar elkaar is een lang proces dat geduld vergt.”

Is het niet jammer dat de reformatorische kerken en evangelischen geen lid van de Raad zijn? Hoe representatief is eigenlijk de Raad voor kerkelijk Nederland?
Van der Kamp: „Tot de raad behoren onder meer de Protestantse Kerk in Nederland en de Rooms-Katholieke Kerk. Dus je praat over de twee grootste kerken met in totaal 6 miljoen leden. Verder zijn ook de oosters-orthodoxen en anglicanen aangesloten, wat een brede weerspiegeling is van het christendom. De reformatorische kerken zijn geen lid van de raad, maar ze horen wel bij dat ene Lichaam van Christus. We willen de komende tijd inzetten bij het Beraad van Kerken, waarin wel evangelischen en reformatorischen participeren.”

Van Hout: „Het is al een vooruitgang als je elkaars liederen kunt zingen en elkaars gebeden kunt meebidden.”

Van der Kamp: „Het zal een mooi moment zijn als de kerken na de oecumenische Nieuwe Bijbelvertaling nu ook samen het lied kunnen zingen uit het nieuwe Liedboek dat eraan komt.”