Dat er op Europagebied een kloof is tussen burgers en politiek ontkent niemand. Bijna twee derde van de bevolking stemde drie jaar geleden in een referendum tegen de Europese grondwet, terwijl 85 procent van het aantal Kamerleden voor het constitutionele verdrag was.De Kamer pakte met enige vertraging de handschoen op en organiseerde in juni vorig jaar een viertal inspraakbijeenkomsten. Gewone mensen konden daar tegen de Kamerleden zeggen hoe het verder moest met de EU. De ingebrachte voorstellen zouden dienen als munitie voor het Kamerdebat over Europa dat diezelfde maand zou worden gehouden.

Bijster veel effect sorteerde de inbreng van de burgers niet. In het debat werd weliswaar een keer of tien naar de inspraakavonden verwezen, maar vooral als de inbreng van burgers in het straatje van politici paste. VVD’er Ten Broeke vroeg het kabinet bijvoorbeeld zich in te zetten voor de VVD-wens om de EU bevoegdheden te geven op energiegebied. Die wens, zei hij, „wordt ruim gedeeld door de Nederlandse bevolking en kwam ook in de inspraakrondes naar voren.”

In latere Kamerdebatten verdwenen de inspraakavonden helemaal uit beeld. Desondanks zijn de Kamerleden de burgers niet vergeten. De parlementariërs gaan opnieuw het land in, nu om de mensen te vertellen wat ze met de resultaten van de inspraakavonden hebben gedaan. „Het is nu de beurt aan de Kamer om verantwoording af te leggen over datgene wat ze van u bij de inspraakavonden hebben meegekregen”, aldus voorzitter Waalkens van de vaste Kamercommissie voor Europese zaken in een videoboodschap op de website van de Tweede Kamer.

Maandag waren de Kamerleden in Groningen, vanavond gaan ze naar Eindhoven. Ze bezoeken ook Apeldoorn en Den Haag.

Waalkens noemde de verantwoordingsbijeenkomsten dinsdag op Radio 1 „uniek in de parlementaire geschiedenis.” Iets dergelijks is inderdaad nog niet eerder vertoond. De Kamer legt uiteraard bij verkiezingen verantwoording af, maar niet tussendoor.

Al bij de eerste verantwoordingsbijeenkomst in Groningen kwam echter een aantal kinderziektes van het nieuwe concept aan het licht. De Kamerleden slaagden er niet in helder te maken wat ze nu precies hebben gedaan met de suggesties van een jaar geleden. Daarnaast bleek de bijeenkomst vooral mensen te trekken die toch al geïnteresseerd zijn in Europa. Het gewone volk kwam niet opdagen.

In het radioprogramma Stand.nl sprak iemand van „nepdemocratie.” Hij noemde de verantwoordingsronde „mosterd na de maaltijd”, omdat de Kamer de stem van het volk naast zich heeft neergelegd door niet weer een referendum uit te schrijven.

Soortgelijke kritiek was er ook op de inspraakavonden. De naamgeving zou bij mensen de verwachting kunnen wekken dat ze invloed kunnen uitoefenen. GroenLinks-Kamerlid Peters noemde de avonden daarom „een illusie van participatie en consultatie.”

Sommige Kamerleden willen het verantwoordingsexperiment verder uitbouwen. CDA’er Ormel zei onlangs in het interne blad van de Tweede Kamer dat Kamerleden in de representatieve democratie een mandaat krijgen van de kiezers, maar dat „adeldom verplicht. In deze tijd van massacommunicatie moet je voortdurend met burgers in contact willen treden en uitleggen wat je doet en waarom je het doet. En om te horen wat mensen belangrijk vinden.”

Ormel vat de verantwoordingsdebatten zo op dat de Kamer in de regio „verantwoording aflegt over het democratisch proces.” De Kamer legt dan dus uit waarom hij heeft gehandeld zoals hij heeft gehandeld. Dat is een iets ander concept dan Waalkens voor ogen heeft, namelijk burgers uitleggen wat er met hun inbreng is gebeurd.

De variant van Ormel sluit meer aan bij de representatieve democratie zoals Nederland die kent. De Kamer legt immers, net als bij verkiezingen, uit wat hij met het mandaat van de kiezers heeft gedaan in het complexe politieke krachtenveld. De variant van Waalkens herbergt de illusie dat de politiek een-op-een regelt wat de kiezer wil. In de praktijk leidt dat vaak tot teleurstellingen, waardoor de kloof tussen burgers en politiek eerder groter wordt. En de verantwoordingsdebatten beogen nu juist het tegendeel.