Houellebecq is een schrijver die in Frankrijk snel furore maakt. Zijn vorige boek ”Elementaire deeltjes” verscheen in vele talen. Daarvoor schreef hij enkele andere werken, die nu ook in het Nederlands verkrijgbaar zijn. ”Elementaire deeltjes” is een behoorlijk kritisch en schokkend boek. Het bevat een kritiek op de cultuur van de jaren zestig waarin de vrije seks bevochten is. De toenmalige ouders bekommerden zich enkel om de lichamelijke liefde. De kinderen werden aan hun lot overgelaten. Twee broers, Bruno en Michel zoeken verschillende vormen van surrogaatliefde. De een wordt een groot wetenschapper terwijl de ander zich als een ”loser” overgeeft aan seksuele genoegens.

Reisgenoten
De thematiek van het boek ”Platform”, waarvan deze zomer een Nederlandse vertaling verscheen, is een voortzetting van verschillende onderwerpen uit vorige boeken. Het boek zet in met de dood van de vader van de hoofdpersoon, Michel, die ambtenaar is bij het ministerie van Cultuur. Om zijn zinnen wat te verzetten, boekt Michel een reis naar Thailand bij het reisbureau Nouvelles Frontières. Uitvoerig zijn de beschrijvingen van de reisgenoten die om uiteenlopende redenen dit oord der lusten bezoeken. Michel maakt tijdens deze reis aanvankelijk kennis met Valérie, iemand die, zo blijkt later, werkt voor het organiserende reisbureau.

Na de reis ontstaat er een blijvende relatie tussen Michel en Valérie. Valérie vormt samen met haar directe baas Jean-Yves een uiterst succesvol koppel in de reisbranche. Dit succes mondt uit in de benoeming van beiden in een hoge functie bij touroperator Eldorador. Samen met Michel maken beiden vervolgens een reis naar een verliesgevend onderdeel van het bedrijf op Cuba. Daar rijpt het plan voor een reddingsactie voor het noodlijdende bedrijf. De exploitatie van sekshotels moet de oplossing brengen. De westerse mens, zo is de economische gedachtegang, krijgt op deze manier waarnaar hij verlangt.

De nieuwe formule is ongekend succesvol, maar krijgt voor de hoofdpersonen een dramatisch einde. Islamitische terroristen plegen een bloedige aanslag op het clubhotel dat juist wordt geopend. De dood van zijn vader, die vermoord is door broers van het islamitische, Afrikaanse meisje waarmee hij een verhouding had, preludeert al op dit einde. Bij de aanslag op het hotel komen vele gasten om, waaronder Valérie. Nu hij de vrouw die hem echt geluk schonk, kwijt is, stort de wereld van Michel in. Hij besluit voorgoed naar Thailand te verhuizen om daar zijn einde af te wachten.

Seksualiteit
Net als in vorige boeken is seksualiteit opnieuw een dominant thema. Tekende de schrijver die seksualiteit in ”Elementaire deeltjes” nog als surrogaat voor de verwaarlozing in de opvoeding, in dit boek komt seksualiteit naar voren als het verlangen van de westerse man naar een vrouw die zichzelf nog kan geven. In die zin bekritiseert Houellebecq emancipatie en feminisme die de vrouw beroven van het vermogen zich te geven, omdat ze zich moet richten op andere zaken, zoals betaalde arbeid.

De manier waarop Houellebecq de seksualiteit beschrijft, roept sterke reacties op. Het zal niemand verbazen dat feministen en masse over hem heenvielen. Anderen zullen juist iets herkennen van de typering van de veranderende verhouding tussen man en vrouw en de gevolgen daarvan, zoals Houellebecq die schetst. In die schets van de ontwikkelingen is Houellebecq als een Fortuyn die onverbloemd de vinger bij de zere plekken in de westerse beschaving legt.

Heel erg jammer en eigenlijk in tegenspraak met het vorige is de manier waarop Houellebecq de seksualiteit beschrijft. Hij toont weinig respect voor het intieme, geheimvolle en exclusieve van seksualiteit. Onverbloemd maakt de schrijver de lezer deelgenoot van de seksuele handelingen van de hoofdpersonen, maar ook van anderen. Daarbij hanteert hij geen enkele grens en is er ook geen sprake van enige moraal. Alle variaties en perversiteiten komen aan bod.

Er zijn grote vragen te stellen bij de manier waarop Houellebecq de liefde beschrijft. Het is in de eerste plaats al heel vreemd dat Valérie, die toch wel de sympathie van de lezer wekt, in zee gaat met iemand als Michel, een geheel in zichzelf gekeerde man, niet in staat tot enig sociaal contact. Hoewel Michel zich daar zelf ook over verwondert en echte liefde geen voorwaarden stelt, blijft dit vanuit psychologisch oogpunt een lastig te verklaren feit.

In de tweede plaats is het heel vreemd dat de liefde tussen Michel en Valérie, waar eerstgenoemde zo hoog van opgeeft, op diverse momenten een extra waarde krijgt als er een derde bij betrokken is. Dit roept de vraag op wat voor Houellebecq de ware liefde is? Die is toch persoonsgebonden? Dat zou toch al uit zijn eigen ’verkiezing’ moeten voortvloeien.

Islam
Diverse andere thema’s komen aan de orde naast het hoofdthema van de teloorgang van de westerse seksualiteit en het alternatief daarvoor. Met zoveel woorden verweeft Houellebecq het thema van het kapitalisme met het thema van de seksualiteit. Het kapitalisme komt naar voren als een vorm van ordening van de markt en uiteindelijk ook van het samenleven als zodanig, waardoor alles waar vraag naar is, te verkrijgen is.

Die wetmatigheid geldt ook op het gebied van de liefde. Kijkend vanuit het perspectief van de arbeid, herinnert Houellebecq er regelmatig aan dat de westerse mens ongelooflijk hard moet werken om zijn consumptiepatroon in stand te kunnen houden. De verbinding tussen beide thema’s wordt zo duidelijk. Vrouwen zijn door de emancipatiedwang moreel genoodzaakt hard te werken en zien het gelukkig maken van hun echtgenoot, ook in lichamelijke zin, niet meer als belangrijk doel in hun leven. Met als gevolg dat manlief naar iets anders omziet.

Maar nadrukkelijker nog, ook explicieter en tevens geïsoleerder, komt de problematiek van de multiculturele samenleving aan de orde. Michel spreidt in het boek een hartgrondige afkeer van de islam ten toon. Berichten over moslims die de dood vinden, verschaffen hem vreugde. De islam lijkt er wat met de haren bijgesleept te zijn. Voor de hoofdlijn van het betoog is het absoluut niet nodig om de kritiek op deze godsdienst een dergelijke dominante plaats te geven.

Houellebecq verwerkt genoemde thema’s op een knappe, meeslepende manier in de roman. De discussie gaat dan ook niet over de literaire gaven van de auteur. Wel is de manier waarop hij zijn boodschap presenteert zeer discutabel. Diverse commentatoren vinden dat Houellebecq humoristisch schrijft en dat er hilarische passages in zijn boeken te vinden zijn. Schrijver dezes zal wel over het verkeerde type humor beschikken, maar echt gelachen heb ik niet bij het lezen van dit boek.

Basale vragen
Wel is het zeer waardevol dat Houellebecq de westerse samenleving een spiegel voorhoudt. Scherp wordt duidelijk hoe libertinisme leidt tot allerlei inconsequenties. De behoefte aan geld, verkrijgbaar door hard te werken, zet onze basale relaties onder druk. En dan begint de zoektocht naar uitwegen om toch het een en ander te kunnen blijven combineren. In de begeerte naar ontplooiing en geld komt de westerse wens zichzelf tegen en verliest hij het ware medemenselijke geluk. En ook die laatste vorm van geluk is kortstondig, zo boodschapt ons dit boek.

Houellebecq werpt vragen op. Dat is zijn literaire kracht. Vragen over liefde, geld en dood. Dat zijn vragen die ieder mens aangaan. Ook een christenmens. „Wat is uw enige troost?” Dit boek stelt basale vragen op een indringende manier aan de orde. Het houdt, zoals eerder gezegd, de lezer een spiegel voor. Wat verlang ik zelf en hoe bevredig ik dat verlangen?

Interessant aan dit boek is ook dat het helemaal wars is van enige notie van absolute waarheid en absolute moraal en er toch naar verwijst. Postmodernisme in optima forma. Wat bedoel ik concreet? Dit boek is een zoektocht naar ware liefde. Dit boek geeft aan dat de mens verlangt naar iemand die zich, zomaar, zonder enige voorwaarden, aan hem geeft. Iemand die er voor de ander is, belangeloos. Het is de vraag naar een offer. Klinkt daarin niet door de roep om het volmaakte offer, om werkelijke verlossing? Dat is toch niets anders dan de roep om Christus, de roep om genade.

Verantwoordelijkheid
Ten slotte de vraag van het begin. Draagt de auteur verantwoordelijkheid voor zijn werk? Hebben we in een roman niet te maken met fictie en zijn de uitspraken van de personen in het boek de auteur niet aan te rekenen? Er is natuurlijk enige literaire vrijheid, maar toch draagt ook een kunstenaar betekenissen over, die hij bewust wil overdragen. In die zin draagt hij daarvoor verantwoordelijkheid. Het is onjuist om kunst te misbruiken als een soort territorium van onschendbaarheid.

Wie zich ook maar enigszins op de hoogte stelt van de levensloop van Houellebecq, komt tot de conclusie dat de levensloop van de auteur de thematiek van zijn boeken sterk gestempeld heeft. In interviews spreekt Houellebecq over een fantasma als het gaat om de relatie tussen Valérie en Michel. Het verlangen naar een dergelijke relatie is niet vreemd voor iemand die de moederliefde niet gekend heeft. Juist hij verlangt naar een vrouw als Valérie. In een boek kun je zo een vrouw en een relatie dromen.

Er is een aanwijsbare relatie tussen schrijver en boek. Theorieën die de relatie tussen de schrijver en zijn product willen losmaken, alsof er betekenissen in het werk voorhanden zijn, waarvan de schrijver geen weet heeft, hebben betrekkelijke waarde. De schrijver uit zich in een boek en hij draagt er verantwoordelijkheid voor. Hij doet immers iets, als hij publiceert. Hij beïnvloedt mensen, draagt een boodschap over. Daarom verdient dit boek niet alleen publieke reactie vanwege de haat tot medemensen, die het als het ware sanctioneert, maar ook vanwege de visie op seksualiteit die de humaniteit bedreigt.