De hut waar we hadden plaatsgenomen was eersteklas, dat wil zeggen dat er een paar zitbanken in stonden, dat er de hele reis genoten kon worden van muziekclips op een aftandse tv-toestel -eerst protestantse gospelmuziek, daarna katholieke en vervolgens een ruime selectie seculiere krakers van eigen bodem- en dat er halverwege de ongeveer acht uur durende boottocht koude patat met een brok kip werd geserveerd. Extra kosten voor al dit gerief: 5 dollar. En het belangrijkste: je stond niet urenlang boven op elkaar op het benedendek, waar bovendien nog een legertje geiten zich tussen het publiek wurmde. De kippen lagen met vastgebonden poten in het bagageruim. Akkoord, dat scheelde wel weer.Niet dat de eersteklashut zijn passagiers een zee van ruimte bood, zeker niet nadat bij een tussenstop op het eiland Idjwi een eenheid regeringssoldaten scheep ging. De geweren hadden ze op het voordek gedumpt, waarna de soldaten een plek zochten op een van de vier tweepersoonsbankstellen. Wie in ieder geval moesten zitten waren de officier en zijn vrouw, dat sprak vanzelf. Daarnaast was er op een leuning nog ruimte voor een paar van zijn soldaten. De rest van de passagiers propte zich er zo goed en zo kwaad als dat ging ook weer bij in de hut.

Maar er moest dus gepraat worden, het liefst acht uur lang. De officier liet Fanta en Cola aanrukken, waarvoor hij uiteraard niet betaalde, en de entertainer leidde luidruchtig het gesprek in. Waar de blanke man dan wel niet vandaan kwam. Holland, oké. Is dat hetzelfde als Denemarken? Dat dan weer niet. Wie is de president van Holland? De naam Balkenende moest door de aanwezigen even geproefd worden. De naam leek te bevallen. Hoeveel verdient hij? Nu kwamen we tot de kern. Rond de 2 ton in dollars. Met onbegrip werd kennisgenomen van dit bedrag. „Neem dan onze president. Die verdient miljoenen.” Het gelach en hoofdschudden van de passagiers zeiden: Onze president heeft groot gelijk. Alleen de vrouw van de officier vernam het ongelooflijke nieuws uit Europa met dezelfde onbewogen blik als ze de hele reis zou ophouden, haar flesje Fanta in de hand, waaruit ze niet meer dan een slok zou nuttigen.

Nu was het tijd voor verbazing bij de Nederlander. De gemiddelde Congolees is straatarm, maar klaarblijkelijk wordt van een president verwacht dat hij ongegeneerd miljoenen verdient. Een president die met 2 ton genoegen neemt: onbegrijpelijk en eigenlijk ook gewoon dom van de beste man.

Het brengt tot een oude vraag, die zeker rond de verwikkelingen in Zimbabwe weer sterk naar boven komt: hoe verdraagt een democratische staatsvorm zich met diep ingesleten denkpatronen rond macht en patronage?

Als het normaal wordt gevonden dat een president er niet allereerst voor het volk is, maar zeker zo veel voor zichzelf en zijn clan, functioneert het systeem niet. Het is naïef om te veronderstellen dat democratisch denken als vanzelf meekomt met de introductie van de staatsvorm. Noodzakelijk is de parallellie tussen beide intussen wel.

Het denken rond macht en patronage in Afrika verklaart ook waarom een dictator als de Zimbabwaanse president Robert Mugabe nog altijd veel meer credits heeft in zijn land en de buurlanden dan wij voor mogelijk houden. Mensenrechten zijn universeel en de verdediging ervan een heilige taak, maar de manier waarop we ervoor strijden maakt wel verschil. Beter niet in de lijn waarop een bekende Amerikaanse cowboy het -volstrekt andere- Midden-Oosten in een oogwenk denkt te kunnen veranderen naar Texaanse leest.

Reageren aan scribent? buza@refdag.nl

Aanvulling 30-5:

Premier Balkenende verdient geen 2 ton per jaar in euro’s, zoals gisteren in de rubriek Buitenlandse Zaken stond, maar 2 ton in Amerikaanse dollars. Zijn salaris is 127.000 euro, ofwel 199.000 dollar.