Zaterdag mogen de Ieren voor de tweede keer hun mening geven over het Verdrag van Nice. Vorig jaar juni velde een meerderheid van 54 tegen 46 procent, bij een opkomst van slechts eenderde van het electoraat, een negatief oordeel. De opiniepeilingen voorspellen dat het bij de herkansing anders zal uitpakken. Naar verwachting gaan er ditmaal meer mensen naar de stembus en slaat de balans door naar een „ja”. Maar helemaal zeker weet je het natuurlijk nooit.

De voorstanders hebben de steun gekregen van Pat Cox, die sinds begin dit jaar de voorzittershamer van het Europees Parlement hanteert. Hij is al wekenlang nauwelijks in Brussel of Straatsburg te vinden.

De liberale politicus voert op de thuisbasis intensief campagne om zijn landgenoten eraan te herinneren dat zij bij hun welvaartsgroei in de achterliggende decennia veel aan de Unie hebben te danken gehad. Zij profiteerden volop van de subsidiestroom. En verder probeert hij hen ervan te overtuigen dat zij niet hun eigen belang dienen door nu tegen de stroom in te roeien, met als consequentie dat zij de toetreding van de kandidaten uit het voormalige Oostblok dwarsbomen.

Binnen de EU-burelen in Brussel zal zaterdagavond een zucht van verlichting worden geslaakt als blijkt dat het goed is afgelopen. Immers, handhaven de bewoners van het eiland aan de westflank van ons werelddeel hun oorspronkelijke opvatting, dan raakt de Unie onherroepelijk verzeild in een ernstige crisis.

Vier dagen waren de regeringsaanvoerders in december 2000 met elkaar in conclaaf over een nieuw verdrag. De onderhandelingen in de Franse kustplaats aan de Middellandse Zee kenden een uiterst moeizaam karakter en het uiteindelijke resultaat bleef in veler ogen ver onder de maat. Niemand was er echt enthousiast over.

Het beraad leverde -anders dan aanvankelijk de bedoeling was- geen akkoord op met daarin ingrijpende hervormingen. Niet voor niets praten we thans over alweer een volgende versie. De speciaal hiervoor gevormde conventie, onder de regie van de voormalige president Giscard d’ Estaing en met 105 afgevaardigden van de regeringen, de nationale parlementen en de EU-instellingen, moet halverwege volgend jaar voorstellen hiervoor presenteren.

Veertien landen hebben de concepttekst inmiddels geratificeerd. Voor de inwerkingtreding is ook het fiat van nummer vijftien nodig. Eén lidstaat kan de zaak blokkeren.

Alleen Ierland legde het document in het kader van de goedkeuringsprocedure rechtstreeks voor aan de bevolking. Prompt ging het daarbij mis. Referenda over Europese onderwerpen zorgen trouwens wel vaker voor een uitslag die niet spoort met wat de politieke elite wil. Zo hebben de Denen op die manier de euro buiten de deur gehouden.

Invoering van de door de presidenten en premiers aan de Côte d’Azur gesloten overeenkomst lijkt onmisbaar voor de EU om na de beoogde expansie in 2004 met tien nieuwelingen aan het werk te kunnen. Zij bevat namelijk minimaal noodzakelijke afspraken, onder andere over organisatorische kwesties als de weging van de stemmen in de ministerraad, over het aantal commissarissen en over de zetelverdeling in het Europees Parlement.

Tot dusver fungeert het in 1997 tot stand gebrachte Verdrag van Amsterdam als basis voor de Unie. De spelregels daarin schieten echter tekort als de Unie eenmaal 25 leden telt. ’Nice’ mag dan misschien niet voor de bestuurlijke aanpassingen zorgen die een echt slagvaardig functioneren waarborgen, het verschaft wel de mogelijkheid om de uitbreiding haar beslag te laten krijgen.

De bezwaren van de Ieren die vorig jaar tegenstemden, richten zich niet tegen de entree van de kandidaat-lidstaten. Een belangrijk punt bij hun overwegingen was de vrees dat als gevolg van de oprichting van een Europese defensiemacht hun land zijn traditionele neutraliteit kwijtraakt.

Toch zal de consequentie van het bevestigen van die opstelling zijn dat de uitbreiding op z’n minst vertraging ondervindt. „Ik kan me niet indenken dat bij nog eens een „nee” de regeringsleiders, die volgende week in Brussel bijeenkomen, gewoon zeggen: Niets aan de hand, we gaan onverstoorbaar verder met dat project”, aldus een EU-ambtenaar. Hij voorziet dat er dan eerder een uitstel van twee jaar dan van twee weken of twee maanden volgt.

Premier Rasmussen van Denemarken bekleedt in de huidige periode van zes maanden het voorzitterschap van de Unie. Hij waarschuwt voor „een crisis zonder precedent en met een onvoorspelbaar verloop.” Vanuit de Europese Commissie klinken soortgelijke geluiden. „Er is geen plan B”, benadrukt woordvoerder Faull, waarmee hij aangeeft dat er geen scenario gereedligt over hoe te handelen bij onverhoopt een afwijzend standpunt van de meerderheid van de kiezers.

Nieuwe onderhandelingen over het verdrag acht hij moeilijk. „Dan open je een doos van Pandora. Dan zul je een politieke dynamiek zien ontstaan waarin de regeringen hun kans grijpen om allerlei elementen aan de orde te stellen, in een poging die alsnog in de door hen gewenste richting bij te buigen.” Hij herinnert eraan dat de tevredenheid over het akkoord nergens groot was destijds.

Commissievoorzitter Prodi doet niet mee met speculaties over wat er gebeurt bij een Iers „nee”. Hij laat in een interview met een Italiaanse krant weten, onder verwijzing naar de gunstige trend in de peilingen, dat hij een groeiend vertrouwen heeft in de afloop van het referendum. „Dit keer heeft er een breed politiek debat plaatsgevonden. Daardoor zullen er, denk ik, meer mensen gaan stemmen. Ik ben optimistisch over het resultaat”, aldus Prodi.