In het Japanse Warabi, een kleine gemeente ten noorden van Tokio, nemen kinderen chips mee naar school. Geen eetbare, maar één die in een sleutelhanger aan de schooltas hangt. Ouders willen hun kinderen zo beschermen voor misdaad. De chips zenden eens per seconde een code uit die maximaal 100 meter reikt. Deze signalen worden opgevangen door 150 lezers die in een gebied van ongeveer 5 vierkante kilometer staan.De ouders kunnen via een website op een plattegrond zien waar hun kind ongeveer is en krijgen een automatische e-mail als hun kind op school arriveert. Drie maanden na aanvang van de proef waren er van de 3500 lokale basisschoolleerlingen zo’n 800 die een chip droegen. De techniek die hiervoor nodig is, heet radio frequency identification (RFID).

Is dit ook voor Nederland toekomstmuziek? De ontwikkeling lijkt onvermijdelijk. Met behulp van de RFID- techniek kunnen honderd klanten van de C1000-supermarkt in Molenaarsgraaf meedoen aan een proef waarbij zij met hun mobieltje betalen. De mobiele telefoon fungeert als pinpas. Deelnemers betalen hun boodschappen door het mobieltje bij het pinapparaat aan de kassa te houden en vervolgens de pincode in het pinapparaat te toetsen.

Dergelijke chips maken het leven eenvoudiger. Tenminste, daar lijkt het op. Er kleven echter ook risico’s aan. Sommigen zien RFID zelfs als het teken van het beest.

OV-chipkaart
Een van de bekendste toepassingen van RFID is de OV-chipkaart. De gebruiker kan door de toegangspoortjes op het station als hij het saldo op zijn vervoersbewijs heeft opgeladen. Na het uitchecken op het eindstation worden de kosten van de reis berekend en vermindert het saldo op de kaart. Het systeem wordt inmiddels getest in Rotterdam en Amsterdam. Per 1 januari 2009 zou het systeem landelijk moeten worden ingevoerd. Eind vorig jaar zeiden twee Duitse hackers echter dat ze een groot deel van de beveiliging van de RFID-chip konden kraken. De kaart zou kunnen worden gekopieerd door een ander, die zo gratis kan reizen.

Het kraken van de chip betekent niet dat de RFID-techniek onbruikbaar is geworden in het openbaar vervoer. Naast de veiligheid van de chip, is cruciaal is hoe goed de beveiliging in het hele systeem is. Die ziet bijvoorbeeld snel dat er twee kaarten in omloop zijn met hetzelfde identificatienummer, dat voor elke kaart uniek moet zijn. En kan ze vervolgens blokkeren.

Op 12 april maakten onderzoekers aan de Radboud Universiteit Nijmegen bekend de OV-chipkaart definitief te hebben gekraakt. Met een gewone laptop is de chip binnen enkele seconden te kopiëren. Staatssecretaris Huizinga van Verkeer werkt met de ov-bedrijven aan een betrouwbaarder kaart.

Mr. dr. Bart Schermer, privacyjurist en coördinator van RFID-platform Nederland, vindt de ophef rond de OV-chipkaart „grotendeels een storm in een glas water. De chips zijn maar onderdeel van het totale systeem. Chips zijn nooit 100 procent veilig; alles is te kraken. Het systeem als geheel is wel veilig.”

Onderhuids
Niet alleen artikelen worden voorzien van de chip. Ook mensen kunnen een chip krijgen. Zo overweegt de Britse overheid een chip bij criminelen te implanteren. Via satellieten en andere ontvangers kan de politie zo in de gaten houden waar ze zijn. Het is dan niet langer nodig de gevangenen in de cel te houden. Dit biedt voordelen voor de overbevolkte gevangenissen.

In de Rotterdamse Baja Beach Club krijgen vipgasten een chip in hun arm geïmplanteerd die in de discotheek werkt als entreebewijs en betaalmiddel. De club zegt de eerste discotheek te zijn die daarmee werkt. De implantatie is een kleine ingreep. De Bajachip kost 1000 euro, maar bevat wel meteen een tegoed van 1500 euro. Twee jaar na de lancering in 2004 waren de zeventig chips die de club ter beschikking had, uitverkocht. Momenteel bestaat er een wachtlijst voor geïnteresseerden.

Vooral in de logistieke sector lijkt het gebruik van RFID veel voordelen te hebben. Schuitema, het moederbedrijf van C1000, deed twee jaar lang een proef met de techniek. Elke krat met verse groenten kreeg een RFID-chip, zodat de logistieke keten van producent tot winkelschap kon worden gevolgd. Behalve de lengte van de keten, werd ook de temparatuur van de groenten in de gaten gehouden. Door een transparantere keten kon het aantal distributiefouten worden verminderd. De proef verliep succesvol. Het gebruik van RFID bleek ook nog eens economisch rendabel te zijn.

Ook Schiphol en KLM deden een test met chips op koffers, die zo goed beviel dat een deel van de bagage nu een chip krijgt. Koffers belanden zo minder vaak in het verkeerde vliegtuig.

Fietsend inchecken
Hoewel de RFID-chip al op verschillende manieren wordt toegepast, weet de consument vaak niet eens van het bestaan ervan. Het Rathenau Instituut, een adviesorganisatie voor het parlement, de Consumentenbond en ECP.NL, platform voor de digitale samenleving, deden in 2007 een onderzoek naar de bekendheid en de acceptatie van RFID in Nederland. Daaruit bleek dat bijna twee derde (62 procent) van de Nederlanders niet weet wat een RFID-chip is. Meer dan de helft van de respondenten denkt dat deze technologie het leven gemakkelijker gaat maken, zoals bij het afrekenen in de supermarkt en in het openbaar vervoer. Ook verwacht men dat de chip kan helpen bij het bestrijden van criminaliteit.

Behalve voordelen zien de respondenten ook nadelen. Zo maakt twee derde zich zorgen over de verkoop van gegevens aan bedrijven voor marketingdoeleinden. De kans dat onbevoegden zich toegang tot de database kunnen verschaffen, acht 57 procent aanwezig.

Wouter Schilpzand van het Rathenau Instituut is niet bang dat het bedrijfsleven de privacy van de burger aantast door het gebruik van RFID. „Wel zou de overheid dat kunnen doen, bijvoorbeeld bij het opsporen van criminaliteit. Veel van de respondenten vinden dat echter geen probleem.” Hij verwacht niet dat de chips van steeds grotere afstand leesbaar zullen zijn en dat de dragers ervan te traceren en te volgen zijn. „De korte leesafstand is juist de meerwaarde van de techniek. Het is niet de bedoeling dat je incheckt bij het metrostation als je er alleen maar langs fietst.”

Bart Schermer van RFID-platform Nederland is niet bang dat mensen in de toekomst op afstand te volgen zullen zijn. „Als iemand een chip draagt die 100 meter verder uitleesbaar is, weet de lezer alleen dat een chip in de buurt is in een straal van 100 meter, en niet de exacte locatie.”

Zorgen
De Consumentenbond vindt RFID een forse inbreuk op de privacy van de gebruiker: consumenten kunnen worden herkend en hun koop- en reisgedrag kan worden gevolgd. Daarom moet de chip standaard uitstaan en mag hij alleen aan als de consument hier bij aankoop voor kiest, aldus de Consumentenbond. Uit het onderzoek naar de bekendheid van RFID bleek dat ook 60 procent van de ondervraagden dat wil. Staatssecretaris Heemskerk van Economische Zaken gaf eind december aan dat hij niet wettelijk wil afdwingen dat de chip standaard uitstaat; wel moet de consument er bij aankoop van een artikel met een chip voor kunnen kiezen de chip uit te schakelen. „Consumenten zien ook de voordelen van de chip na aankoop. Ze willen daarom zelf beslissen of de chip aan of uit staat”, aldus de bewindsman. Half februari zei ook minister Hirsch Ballin van Justitie geen reden te zien de wetgeving rond privacy aan te scherpen. „De Wet bescherming persoonsgegevens biedt voldoende bescherming en is passend bij deze nieuwe technische ontwikkeling.” In een discussiedocument liet de Europese Commissie inmiddels weten wel voorstander te zijn van het uitzetten van de chip aan de kassa.

Schermer van RFID-platform Nederland vindt niet dat RFID een inbreuk is op de privacy. „Met het statement zaait de Consumentenbond angst. Natuurlijk is zorgvuldigheid vereist; een RFID-chip is makkelijker te lezen dan bijvoorbeeld een barcode; er kleven risico’s aan RFID. Maar het gaat erom dat de toepassing ervan veilig is.”

De toekomst van RFID verschilt per toepassing. Schermer: „Een RFID-chip in een telefoon kan er al snel zijn; maar voordat er op elk pakje boter een chip zit, zijn we vijftien tot twintig jaar verder.”

Wat is RFID?
Radio frequency identification (RFID), identificatie door radiogolven, is een technologie om op afstand informatie op te slaan en te lezen van chips die op of in objecten zitten.

RFID is de gedroomde opvolger van de streepjescode en de magneetstrip. Een RFID-chip hoeft geen direct contact te maken (zoals bij de magneetstrip) of binnen in de zichtlijn van een lezer te zijn (zoals bij de streepjescode). De chip kan op afstand worden gelezen: maximaal 2 meter voor een eenvoudige chip en vele meters in geval van gecompliceerde chips.

De chips, ook tags genoemd, zijn er in actieve en passieve vorm. De passieve tag heeft geen eigen energiebron en stuurt een antwoord naar de lezer door het omzetten van de energie van de radiogolven. De actieve variant heeft een batterij en kan uit zichzelf gegevens versturen. De laatste chip kan daardoor ook vanaf grotere afstand worden gelezen.

Al in de jaren dertig van de vorige eeuw is RFID ontwikkeld. In de Tweede Wereldoorlog is de techniek gebruikt om vliegtuigen te kunnen identificeren. Dat die nooit massaal is toegepast, lag met name aan de prijs van de chips. Inmiddels daalde die tot onder de 30 cent voor een passieve variant. De verwachting is dat de prijs daalt tot enkele centen.

Een slimme vorm van RFID is Near Field Communication (NFC). Gaat het bij normale RFID om het opslaan en verzenden van informatie in één richting, NFC communiceert in twee richtingen en kan ontvangen signalen zelf verwerken.

Wat biedt RFID de consument?

• RFID-chips worden niet alleen in logistieke processen gebruikt die ver van de consument afstaan, maar ook dicht bij de gebruiker. Een greep uit huidige en toekomstige toepassingen.
• Als alle producten in de supermarkt van een chip zijn voorzien, hoeven de artikelen niet meer een voor een langs de scanner te worden gehaald, maar leest de chiplezer de artikelen terwijl ze in het winkelkarretje liggen.
• De meeste huisdieren dragen al een geïmplanteerde chip, waardoor ze gemakkelijk zijn op te sporen als ze vermist zijn.
• Een winkel kan passende aanbiedingen doen; bijvoorbeeld voor een nieuwe broek als de chiplezer ziet dat de broek die de klant draagt tien jaar geleden is gekocht.
• Betalen kan sneller met de RFID-techniek. Niet alleen met het mobieltje, ook met een chipknip of creditcard kan contactloos worden betaald. Uit onderzoek blijkt dat dit sneller gaat; consumenten besteden ook meer.
• Een autosleutel met RFID-chip zorgt ervoor dat de diefstalbeveiliging van de auto zonder handeling uitgeschakeld wordt.
• Als logistieke processen sneller en efficiënter worden door RFID, zal de prijs van het product voor de consument lager zijn.
• De OV-chipkaart is een pas die het reizen sneller maakt. Daarnaast zou op de pas ook een betalingskrediet en een toegangschip tot gebouwen kunnen zitten.
• Kortom: alle functies op één pas.