Eleonore van Aquitanië is de geschiedenis ingegaan als een bijzondere vrouw. Ze werd in 1137 de echtgenote van de koning van Frankrijk en trouwde in 1152 met de koning van Engeland. Als koningin liet ze duidelijk van zich horen en dat was vaak in strijd met de in die tijd gangbare opvattingen over vrouwelijk gedrag. Historicus Guus Pikkemaat schreef een lijvige biografie over deze „onvergelijkelijke en weergaloze vrouw.” Eleonore (1122-1204) is de oudste dochter van hertog Willem X van Aquitanië. Ze groeit op in een cultureel hoogstaand milieu. Uit het bronnenmateriaal dat de auteur gebruikt, komt Eleonore naar voren als een intelligente, zelfverzekerde vrouw met een verfijnde smaak. Bovendien zou ze buitengewoon mooi zijn. Een tijdgenoot noemt haar onvergelijkelijk en weergaloos.

Ook Pikkemaat lijkt gegrepen te zijn door deze wat hij noemt „meest opmerkelijke vrouw van de middeleeuwen.” Hij raakt letterlijk niet over haar uitgepraat gezien de omvang van het boek. Van zijn beschrijving van het leven van Eleonore spat het enthousiasme af. Volgens hem is zij „onbetwist de culturele en politieke sleutelfiguur van de twaalfde eeuw.”

Eleonores vader sterft in 1137. Ze is dan nog maar 15 jaar oud en komt onder de hoede van de Franse koning Lodewijk VI te staan, de leenheer van haar vader. Die laat haar trouwen met zijn zoon en voegt zo Aquitanië, een belangrijk gebied in Zuidwest-Frankrijk, toe aan het koninklijke grondgebied.

Een week nadat Eleonore en ’haar’ kroonprins van Frankrijk zijn gehuldigd als hertog en hertogin van Aquitanië, overlijdt Lodewijk VI. Het pasgetrouwde stel is nu ook meteen koning en koningin van Frankrijk.

Al gauw blijkt dat de twee geen gelukkig huwelijk hebben. Eleonore vernieuwt het Parijse hof: het moet vrolijker, lichter, cultureler. Lodewijk VII echter leidt het leven van een monnik. Hij bemoeit zich nauwelijks met staatszaken, zijn vrouw des te meer.

Welkom uitstapje
Pikkemaat schetst het beeld van een vrome koning met een eigenzinnige vrouw. Vanwege religieuze redenen gaat Lodewijk VII in 1147 op kruistocht naar het beloofde land. Hij hoopt zo vergeving van zonden te ontvangen. Eleonore gaat ook mee. Zij ziet de tocht als een „welkom uitstapje.”

Terug in Frankrijk laat Eleonore zich scheiden van haar man door een beroep te doen op onwettige bloedbanden, een populaire scheidingsgrond in die tijd. Lodewijk VII gaat akkoord, omdat zijn vrouw hem ’slechts’ twee dochters heeft geschonken en niet de zoon waar heel Frankrijk op hoopte.

Eleonore keert terug naar haar hertogdom Aquitanië. Nog geen acht weken later, op 18 mei 1152, trouwt ze met de elf jaar jongere Hendrik Plantagenet, kroonprins van Engeland en hertog van Normandië. Een blik op de landkaart maakt volgens Pikkemaat het belang van dit huwelijk duidelijk. Helaas is zo’n kaartje niet toegevoegd. Pas 50 bladzijden verder staat er een, maar dat is erg onduidelijk. Gelukkig weet de auteur door zijn heldere manier van schrijven de lastige politieke verhoudingen duidelijk te maken.

Het hertogelijke stel van Aquitanië en Normandië wordt in 1154 ook koning en koningin van Engeland en daarmee een geduchte concurrent voor Lodewijk VII. Deze moet met lede ogen aanzien hoe het geluk Eleonore en Hendrik aanvankelijk toelacht: een goed huwelijk, politieke successen en niet minder dan acht kinderen, onder wie vijf zonen.

„Zij waren het invloedrijkste vorstenpaar van Europa en stonden in het brandpunt van de politieke belangstelling”, schrijft Pikkemaat. „Door hun grote rijkdom en de royale manier waarop zij daarmee omsprongen, waren zij tevens toonaangevend op cultureel gebied.”

Eigen inkomen
Maar ook dit huwelijk begint barsten te vertonen. Beiden hebben een eigenzinnig karakter en dat botst steeds vaker. In het begin krijgt Eleonore veel vrijheid van Hendrik. Ze opereert zelfstandig als koningin en vervangt haar echtgenoot bij diens afwezigheid. In 1154 toont ze een voor die tijd bijzonder staaltje van zelfbewust optreden. Ze eist een eigen inkomen, zodat ze voortaan financieel niet meer afhankelijk is van haar echtgenoot of van de koninklijke schatkistbewaarder.

In 1173 haalt Eleonore drie van haar zonen ertoe over tegen hun vader in opstand te komen. Als Hendrik deze opstand heeft neergeslagen, zet hij Eleonore gevangen. Ze speelt pas weer een politieke rol van betekenis nadat Hendrik in 1189 is overleden en wordt opgevolgd door hun zoon Richard Leeuwenhart.

Tot aan haar laatste levensdagen speelt Eleonore een actieve rol in de Europese politiek. Ze reist veel, speelt voor huwelijksmakelaar en houdt zich intensief bezig met het landsbestuur. Op 82-jarige leeftijd sterft ze een natuurlijke dood.

Feit en fictie
Guus Pikkemaat schrijft met grote kennis van zaken. Helaas worden in deze lijvige biografie twee dingen gemist: kaarten en voetnoten. Zeker aan het begin van het boek zou een overzichtelijke landkaart handig zijn geweest om het politieke krachtenveld helder te krijgen. Gelukkig is er wel een stamboom opgenomen.

Het boek bevat weliswaar een ’beknopte’ bronnen- en literatuurlijst van 27 pagina’s, maar helaas geen voetnoten. Daardoor is het meestal niet duidelijk wat de auteur waar vandaan haalt.

Soms gaat hij ook aan de haal met gegevens waarover weinig bekend is. Een goed voorbeeld is het gesprek dat Eleonore heeft gehad met de bekende Bernard van Clairvaux. Een betrouwbaar verslag hiervan is, aldus Pikkemaat, niet overgeleverd. Er bestaan alleen vermoedens, „maar daaraan mag niet te veel gewicht worden toegekend.” Toch beschrijft hij -een pagina lang- het gesprek zoals het zou kunnen zijn gevoerd. En dat doet hij op dezelfde levendige manier als waarop hij het hele boek heeft geschreven. Je ziet het als lezer voor je en gelooft dus algauw dat het gesprek ook precies zo heeft plaatsgevonden, omdat de scheiding tussen feit en fictie vervaagt.

De keuze voor het weglaten van voetnoten zal een bewuste zijn geweest. Het boek bezit namelijk niet de pretentie een bijdrage te leveren aan de historische wetenschap, aldus de auteur. „Het heeft geen andere bedoeling dan om een publiek met belangstelling voor de boeiende en allerminst ’duistere’ middeleeuwen in aanraking te brengen met een bijzondere vrouw in een bijzondere eeuw.” Om het boek voor dit publiek aantrekkelijker te maken hadden er wel wat meer illustraties toegevoegd kunnen worden. Vijfentwintig illustraties (inclusief voorkant, stamboom en twee landkaartjes) op ruim 600 pagina’s is niet veel.