Off piste gaan -dat wil zeggen je buiten de pistes begeven- klinkt avontuurlijk, uitdagend en spannend. Maar er zit ook een schaduwzijde aan. Tenminste, als je zonder ervaring en op eigen houtje van de gebaande wegen afwijkt. Het zijdezachte gesuis van de Tiefschnee onder je latten is weliswaar prachtig en de eenzame sporen in de maagdelijke sneeuw achter je zijn misschien cool, maar de risico’s van een tocht buiten de geprepareerde pistes zijn groot. Niet voor niets is er in het wintersportnieuws van de laatste jaren steeds vaker sprake van freeriders die in de middle of nowhere vast komen te zitten, in een ravijn storten of een lawine veroorzaken.

Gelukkig wordt er door verschillende wintersportlanden op de gevaarlijke trend van het offpisteskiën ingespeeld. Zwitserland probeert met het zogenoemde checkpointsysteem ongelukken te voorkomen. Het systeem is dit seizoen van start gegaan. Walter Eggenberger, veiligheidschef van het Rothorngebiet bij het Zwitserse Lenzerheide, vertelt erover. „Het gaat om informatiepunten in 25 Zwitserse wintersportplaatsen die offpistemogelijkheden bieden. Door middel van borden geven we freeriders informatie en advies over gedragsregels, weersverwachting, eventueel lawinegevaar, hoogteverschillen in de regio en de juiste uitrusting.”

Sporen volgen
Tot de belangrijkste gedragsregels behoort in ieder geval dat een freerider nooit alleen op pad moet gaan. Dat blijkt uit een checkpointbord bij een skilift van de Rothorn. „Ride nie alleine”, staat er geschreven. De waarschuwing wordt meteen gevolgd door een volgende: „Traue keine vorhandenen Spuren.” Over die laatste vermaning wil Eggenberger meer kwijt. „Wintersporters die zich buiten de piste begeven, moeten zelf hun route naar beneden bepalen. Dat is uitdagend, maar niet altijd gemakkelijk. Daarom vertrouwen ze vaak op skisporen van mensen die vóór hen zijn afgedaald. Helaas is dat lang niet altijd een verstandige beslissing. Een veilige situatie kan in enkele uren omslaan in een onveilige. Dat heeft met name te maken met temperatuurschommelingen en veranderingen in windrichting.”

Dat een freerider niet gaat skiën bij slecht zicht spreekt vanzelf. Dat hij rekening houdt met natuurgebieden en wildreservaten ook. Toch zijn veel afdalers zich niet bewust van de aard van het voorbijflitsende landschap en wordt de natuur -die al is aangetast door pistes en liften- nog meer verstoord.

Weerbericht
Verder is het belangrijk dat de freerider het weer goed in de gaten houdt. Daarom hangt er bij de meeste checkpoints een actueel weerbericht. Daar vlak onder prijkt lawine-informatie. Eggenberger: „Het systeem kent vijf gevaarniveaus. Vanaf niveau 3 wordt freeriders afgeraden te gaan skiën. In noodsituaties gaat er een zwaailicht branden.”

Erg belangrijk noemt Eggenberger de voorbereiding op een offpistetocht. „Plan allereerst welke route je wilt volgen”, adviseert de veiligheidschef. Daartoe kunnen freeriders gebruikmaken van een gedetailleerde kaart van de omgeving, waarop hoogtelijnen zijn aangegeven. Deze hangt naast de lawine-informatie.

Tot de voorbereiding behoort ook het bepalen van de uitrusting. Essentieel onderdeel is volgens Eggenberger het zogenoemde Lawinenverschüttungsgerät. „Simpel gezegd is het een apparaatje dat een bepaald signaal uitzendt. Het werkt als volgt. Elk lid van een gezelschap freeriders neemt zo’n ding mee en zet het op de zendstand. Wordt een van hen getroffen door een lawine, dan zet de rest het apparaat op de ontvangstand. Aan de hand van de sterkte van het signaal is de precieze plek des onheils te bepalen. Het bereik is 80 meter.”

Het is belangrijk dat het Lawinenverschüttungsgerät direct op het lichaam wordt gedragen. Eggenberger: „Het is wel eens voorgekomen dat we zijn gaan graven en na zo’n tien minuten op een rugzak stuitten. Het slachtoffer bleek enkele meters verderop te liggen. Dat is schrijnend. Nu moeten offpisteskiërs niet denken dat alles goed komt wanneer ze maar een Lawinenverschüttungsgerät meenemen. Zo’n apparaat is puur bedoeld als laatste redmiddel. Je moet het zo zien: als je het nodig hebt, zit er een kwartier tussen jou en de dood. Uit ervaring is namelijk gebleken dat de levenskans van een slachtoffer na een kwartier drastisch afneemt.”

Mobieltje
Wanneer aan de hand van het signaal de positie is bepaald, komen de andere items uit de basisuitrusting van freeriders om de hoek kijken. „Naast het Lawinenverschüttungsgerät moeten freeriders een soort schep, een peilstok en een EHBO-pakket meenemen”, vertelt Eggenberger. „Het is een misverstand dat skiërs die onder een lawine komen zichzelf kunnen bevrijden. Sterker nog, ze kunnen geen vin verroeren. Wanneer je bedolven wordt onder meters sneeuw, voelt dat alsof je in een blok beton bent gemetseld. Helaas hebben veel mensen het idee dat slachtoffers gewoon hun mobieltje kunnen pakken en om hulp bellen. De werkelijkheid is echter volkomen anders. Je bent in zo’n geval niet in staat ook maar een vinger te bewegen. Daarom is het belangrijk dat de andere leden van de groep freeriders het slachtoffer kunnen redden. En daarom zijn schep, peilstok en EHBO-pakket onmisbaar.”

Een item dat niet standaard in het pakket zit, maar wel een stuk veiligheid biedt, is de helm. Hoewel het lange tijd als niet-stoer werd gezien, is het hoofddeksel in opmars. Logisch eigenlijk. Bromfietsers die zo’n 40 km/u gaan, zijn verplicht een helm te dragen. Zou het dan niet verstandig zijn dat skiërs, die soms snelheden van over de 100 km/u halen, ook een bescherming rond de schedel hebben?

Getailleerde latten
In vergelijking tot het freeriden is het pisteskiën een stuk minder gevaarlijk. Dat komt onder meer doordat de pistehellingen zijn geprepareerd. Bovendien is het mogelijk dreigende lawines met explosieven gericht naar beneden te laten storten. Toch zijn de gevaren op de ’onnatuurlijke’ afdalingen de laatste jaren ook toegenomen. Dat heeft onder meer te maken met het feit dat het steeds drukker wordt op de pistes. Gevolg is dat steeds meer mensen tijdens het skiën tegen elkaar botsen.

Een andere oorzaak is dat het allemaal steeds sneller moet. Die laatste ontwikkeling wordt gestimuleerd door een skitechniek die de laatste jaren sterk in opmars is: carving. Reto Deflorin, manager van verhuurbedrijf Pesko Sport in Lenzerheide, legt uit wat het is. „Carving is een bepaalde afdalingsstijl die te maken heeft met het soort ski’s dat de wintersporter gebruikt. Het gaat om getailleerde latten die korter zijn dan de oorspronkelijke. Met deze ski’s kan de afdaler scherpere bochten draaien. Maar hij gaat ook sneller naar beneden dan de conservatieve wintersporter. Combineer die hogere snelheid met drukkere pistes en je hebt meer ongelukken dan vroeger.”

Helaas is niet elk ongeluk te voorkomen. Gelukkig is de Zwitserse reddingsbrigade (REGA) met helikopters binnen een kwartier ter plaatse. Tenminste, als je het alarmnummer (1414) kent. Bij het inroepen van die hulp moet je wel bedenken dat de inzet van een helikopter aardig prijzig is. Een goede verzekering is dan ook onontbeerlijk. Anders duurt het financiële lijden een stuk langer dan het fysieke.

Algemene informatie over Zwitserland: Zwitserland Toerisme, tel. 020-6255985 of www.MySwitzerland.com; informatie over lawines: www.swiss-snow.ch of www.slf.ch; weerbericht Zwitserland: www.meteoschweiz.org