Of de kerk een maatschappelijke verantwoordelijkheid heeft, is voor Klamer geen vraag. „Het geloof dient richting te geven aan het doen en laten van de gelovige. Dat geldt niet alleen voor geloofszaken, maar ook voor het dagelijks handelen.”Klamer houdt de openingslezing tijdens de conferentie ”Economie in dienst van de Schepping” over de maatschappelijke verantwoordelijkheid van kerken, die maandag plaatsheeft en is georganiseerd door een samenwerkingsprogramma van onder andere de PKN en Kerk in Actie.

Kerken zijn geneigd slechts twee thema’s te benadrukken als het om economie gaat, aldus Klamer. „Het ene is het wereldwijde armoedevraagstuk, het andere is het milieu. Ik probeer duidelijk te maken dat dit een soort aflaat is: We houden ons bezig met deze problemen maar gaan verder onze gang.”

De samenleving is slachtoffer geworden van „instrumenteel denken”, zegt Klamer. „Dat houdt in dat alles wat je doet in het teken staat van het streven naar winst. Zelfs religie is een instrument om bezieling te krijgen, zodat prestaties zullen stijgen. In organisaties moeten juist inhoudelijke waarden centraal staan. Ik zie niet in hoe het slechts streven naar winst te verenigen is met het christelijk geloof.”

Het instrumentele denken heeft Nederland echter geen windeieren gelegd, zegt Klamer. „Toch klopt het niet; het maakt ons stuurloos. Mensen zijn in de eerste plaats sociale wezens. Rijkdom is het hebben van goede relaties, waaraan de economie ondergeschikt is. In de tweede plaats zijn mensen spiritueel. In de hiërarchie is spirituele rijkdom hoger dan sociale.”

De boodschap van kerken staat te veel los van het dagelijks handelen, betoogt de hoogleraar. „In elk moment van het leven speelt het sociale en spirituele een belangrijke rol. Dat is tenminste het streven. Zo zou de gelovige vanuit zijn overtuiging bewuster moeten consumeren: Waar komt het product vandaan en hoe is het gemaakt?

Ook moeten we nadenken over bijvoorbeeld de financiering van ondernemingen. Vanuit het christelijk geloof heeft aandeelhouderschap van werknemers de voorkeur boven een grote rol van mensen die het alleen om winst is te doen.”

Wat is de maatschappelijke rol van de kerk?

„Ze moet leden vooral opwekken bewust te leven. Geloof heeft niet alleen met de zondag, maar ook met de maandag te maken. Daarnaast dient de kerk nadrukkelijk een stem in de maatschappij krijgen. Dat is in de praktijk lastig. Er zijn weinig kerkelijke figuren die in hun kring autoriteit genoeg hebben. Veel leiders zijn schlemielig. Misschien is dat wel logisch omdat ze worden teruggefloten als ze zich wel uitspreken.”

Moet de kerk zich niet met de inhoud van het geloof bezighouden?

„Dat moet ze inderdaad en dat is heel belangrijk. Maar als er een kwestie speelt, bijvoorbeeld de film van Wilders, moet de kerk haar reactie in de samenleving laten horen, die gevoed is door een discussie in de kerk. Het geloof heeft ook een rol in het leven van alledag. In de negentiende eeuw waren er predikanten die lesgaven in de economie. Toen was het omgaan met geld en werknemers een moreel probleem. Er is een beweging onder economen om religie weer serieus te nemen, ook in de wetenschap.”

In de publieke ruimte moet het maatschappelijk belang hoger staan dan het eigen belang, zegt Klamer. „Als de meerderheid zegt abortus te willen legaliseren, moet je daar geen heilige oorlog over gaan voeren. Het is de winst van democratie je eigen geloof niet te laten prevaleren boven die van anderen.”

Het ligt toch voor de hand dat de kerk ’haar’ waarheid in het gesprek als exclusief ziet?

„Jezus is de Waarheid, maar in mij als gelovige is er plaats voor twijfel. Anders kan ik me niet verhouden met anderen, die een ander geloof aanhangen. Ik kan niet zeker zijn van wat God me zegt. Dat zou ik ook van de kansel zeggen. Jezus was geen absolutist; Hij handelde uit liefde, hoewel Hij ook de farizeeën op de korrel nam.”

Hebben reformatorische kerken een probleem als ze het exclusivisme aanhangen in de taak die u voor de kerk ziet weggelegd?

„Nu houden ze zich gedeisd. Ze spelen een ondergeschikte rol en laten een geluid horen dat niet goed overkomt. Ik denk bij de rol die ik voor de kerk wegleg vooral aan kerken die niet zo absoluut zijn in hun uitspraken. Maar ook reformatorische kerken moeten duidelijk kenbaar maken waar ze staan; dat dwingt respect af.”

Dit is het eerste deel in een tweeluik over de economische rol van kerken. Dinsdag deel 2.