De 70-jarige Fin, die de laatste jaren vooral bekend werd als VN-gezant voor Kosovo, nam vandaag in de Grote Kerk in Vlaardingen de Geuzenpenning in ontvangst voor zijn bijdrage aan het bevorderen van de wereldvrede.Hoewel er al heel wat onderscheidingen op zijn CV prijken, waaronder de Franklin D. Roosevelt Four Freedoms Award uit 2000, beschouwt Ahtisaari de Geuzenpenning als „zeer bijzonder.” „Ik ben erdoor geraakt omdat het verband houdt met de Tweede Wereldoorlog. Die maakt ook deel uit van mijn eigen verleden”, zegt de Finse oud-president (1994-2000) in het stadhuis van Vlaardingen. „Ik ben geboren in Viipuri, in het deel van Karelië dat Finland tijdens de oorlog verloor aan Rusland.” Al op jonge leeftijd werd Ahtisaari gedwongen zijn geboortegrond te verlaten.

Daarmee is het verband met zijn latere werk snel gelegd. De ’ervaringsdeskundige’ verwierf wereldwijd gezag als bemiddelaar bij internationale crises. Zo leidde hij eind jaren ’80 als VN-gezant het overgangsproces naar onafhankelijkheid in Namibië, bracht hij in 2005 een vredesverdrag tot stand tussen de Indonesische regering en de opstandelingen in Atjeh en zag hij op verzoek van de Britse regering toe op de ontwapening van de IRA in Noord-Ierland.

De laatste grote klus van Ahtisaari was het uitwerken van een plan voor de staatkundige toekomst van Kosovo, waar de NAVO in 1999 een einde maakte aan het etnische geweld tussen Serviërs en Albanezen. Bemiddelingspogingen tussen beide bevolkingsgroepen leverden hier niets op. Vorige maand riep de Albanese regering in Pristina de onafhankelijkheid van de Servische provincie uit, op basis van het plan-Ahtisaari.

Tussen de regering in Belgrado en die in Pristina bleek geen compromis mogelijk. Hebt u dat als een teleurstelling ervaren?

„Het is geen teleurstelling als je je van meet af aan realiseert dat er geen kans bestaat op een compromis. Ten aanzien van principes is het immers onmogelijk compromissen sluiten. Wat telt, is de geschiedenis. In de jaren ’90 ontnam Milosevic (toenmalig president van Joegoslavië en later Servië, DT) Kosovo zijn autonomie, tegen de grondwet in. Meer maatregelen volgden -Albanezen verloren massaal hun baan- wat uiteindelijk uitmondde in wreedheden tegen de Albanezen. Dat leidde tot ingrijpen van de NAVO. Op dat moment was het lot van Kosovo bezegeld.

Teleurstellend is wel dat het huidige leiderschap van Servië, dat geacht wordt democratisch te zijn, weigerde in te zien wat er in de jaren ’90 fout was gegaan. De premier (Vojislav Kostunica, DT) in het bijzonder.”

De schuld voor het mislukken van de onderhandelingen legt u dus geheel bij Belgrado?

„Ja. Sommige Servische ministers zeiden: „Straf ons democraten alstublieft niet voor wat Milosevic heeft gedaan.” Mijn antwoord daarop was: „We kunnen jullie daar evenmin voor belonen.” Cruciaal in Servië zijn de komende parlementsverkiezingen. Die worden net zo belangrijk als de stembusgang die destijds een einde maken aan het bewind van Milosevic. De uitslag zal het lot van Servië bepalen.”

vraag (u14(De voormalige Amerikaanse ambassadeur bij de VN John Bolton keerde zich eerder dit jaar tegen volledige onafhankelijkheid voor Kosovo. Zijn suggestie was om beide partijen net zo lang in één ruimte te laten zitten totdat een compromis zou zijn bereikt.

„Voor de woorden van John heb ik weinig waardering. Een compromis waarover? Op die manier kun je misdaden gepleegd door één partij niet oplossen. Dat klinkt niet erg christelijk. Stel u voor: u vermoordt mijn broer. Moet het compromis dan zijn dat we samen naar de gevangenis gaan?

In iedere crisissituatie moeten we zorgen voor een fatsoenlijke oplossing. Het is geen kwestie van realpolitik in de trant van: de zaak is te klein om daarvoor de Russen tegen ons in het harnas te jagen. Milosevic en de zijnen hebben zich zodanig misdragen dat Servië Kosovo verloor. Of de Serviërs dat nu leuk vinden of niet. Dat is de werkelijkheid waarmee ze zullen moeten leven.”

Je kunt niet wegpoetsen wat er is gebeurd. Niettemin zijn de Serviërs welkom in de Europese Unie. We moeten ook naar de toekomst kijken.

U refereert aan de periode-Milosevic. Maar feit is toch dat de animositeit tussen Serviërs en Albanezen veel verder teruggaat in de geschiedenis?

Ja, maar dat verandert niets aan het basale feit dat de Albanezen (in heel Servië, DT) een minderheid vormden. Bovendien verzette premier Kostunica zich tegen de wet van 1974, die Kosovo autonomie verschafte. Milosevic dwong de NAVO tot ingrijpen. Dat was geen eenvoudige beslissing. De bevolking in Europa was -terecht- verontrust en vroeg de internationale gemeenschap in te grijpen. Mede in het licht van wat we eerder -bijvoorbeeld in Afrika- lieten liggen.

Vanwaar de haast rond Kosovo? Er zijn zo veel conflicten elders op de wereld die al veel langer duren.

„Mensen die ”bevroren conflicten” willen creëren, redeneren zo. Mijn opdracht was een bestaand conflict oplossen. Dat heb ik mijn hele leven gedaan. Als ik zie dat de situatie van de mensen op de Balkan niet beter wordt en een compromis onmogelijk is -wat ik, zoals gezegd, in dit verband een vreemd concept vind- dan moet er wat gebeuren.”

We hebben voorwaarden geschapen die ervoor zorgen dat de verschillende gemeenschappen met elkaar kunnen samenleven. De veiligheidsgaranties in het plan zijn extreem goed. Beter dan waar ook ter wereld. De grote vraag is of de Serviërs daarvan gebruik willen maken. Zij moeten hun hand uitsteken als gebaar van verzoening. Evenals de Albanezen. Servië en Kosovo kunnen geen EU-lid worden als ze voor altijd blijven vechten. De onafhankelijkheid van Kosovo is een fait accompli. Ik hoop dat vooral Belgrado dat gaat beseffen.

Was een splitsing van Kosovo niet beter geweest, zodat in ieder geval de Serviërs in het noorden van Kosovo Servisch staatsburger hadden kunnen blijven?

„Die mogelijkheid had de contactgroep voor Kosovo (waarin de VS, Rusland, Frankrijk, Groot-Brittannië, Italië en Duitsland zitting hebben, DT) al in november 2005 uitgesloten. Die optie was dus geen onderdeel van mijn mandaat. Zelf was ik daar overigens evenmin voorstander van. De gemeenten in Kosovo met een Servische meerderheid behouden het recht een beroep te doen op Belgrado, bijvoorbeeld bij de financiering van het onderwijssysteem.”

Kunt u zich desondanks voorstellen dat de Serviërs in het noorden van Kosovo er moeite mee hebben dat ze nu ineens Kosovaars staatsburger zijn?

„Beide landen worden lid van de EU. Hopelijk komt er een mogelijkheid voor een dubbel staatsburgerschap. Bovendien worden grenzen in de EU steeds minder belangrijk. Ik ben Fin, overigens met Noors en Zweeds bloed, daarnaast Europeaan, maar ik voel me ook heel sterk een wereldburger. Toen ik in New York woonde, presenteerde ik me vaak als Europeaan.”

Wat is uw reactie op het argument dat de onafhankelijkheid van Kosovo in strijd is met het internationaal recht?

„Kwesties als Kosovo zijn uiteindelijk politiek van aard. Je zoekt een oplossing om een einde te maken aan een oorlogssituatie. De oplossing voor Kosovo is ”sui generis”, een geval dat op zichzelf staat en geen precedent schept.”

Wat is dan nog de betekenis van internationaal recht?

„Wetgeving en de praktijk veranderen. In 2002 publiceerde een door de Canadese regering ingestelde commissie onder leiding van Gareth Evans, directeur van de International Crisis Group, een rapport waarin stond dat leiders van elk land de plicht hebben hun burgers te beschermen. Dat principe werd in 2005 aanvaard door de Algemene Vergadering van de VN.

Die bepaling houdt tevens in dat als het leiderschap van een land die bescherming niet biedt of haar burgers doodt, zoals Milosevic en zijn entourage, de internationale gemeenschap verplicht is die bescherming te bieden. In de wereld van vandaag kun je niet langer ongelimiteerd burgers doden onder het mom van soevereiniteit. Er is geen internationale wet die dat recht verschaft.”

Daarom is het proces van het Joegoslaviëtribunaal in Den Haag zo belangrijk. Het geeft een signaal aan iedereen die zich wil misdragen, dat het gerecht hen uiteindelijk wacht.

Met de weigering van Spanje, Cyprus, Roemenië, Slowakije en Griekenland het onafhankelijke Kosovo te erkennen is er opnieuw verdeeldheid binnen de EU.

Uiteindelijk zullen ook deze landen de onafhankelijkheid erkennen, hoewel ze dat beter direct hadden kunnen doen. Veel belangrijker is dat geen van de 27 lidstaten zijn veto uitsprak over de EU-missie in Kosovo. Er was sprake van eenheid in diversiteit.

De regeringen die nog niet tot erkenning zijn overgegaan, moeten wel snel zijn, omdat ze anders mogelijk het uitbreidingsproces van de EU vertragen. De oude lidstaten gaan zich wellicht afvragen wat voor Unie er zal ontstaan als dit soort landen ook EU-lid worden. Persoonlijk ben ik er voorstander van dat alle Balkanlanden lid worden van de EU, evenals Turkije. Daar heb ik voor gevochten en geloof er nog steeds in als ze klaar zijn en voldoen aan alle criteria.

U was betrokken bij veel conflicten over de hele wereld. Heeft dat uw kijk op de mensheid veranderd?

„Nee. Het heeft me wel doen realiseren dat iedereen van ons gevaar loopt als we in een maatschappij leven waar de meerderheid zich op een bepaalde manier gedraagt. Het is moeilijk voor individuen om principieel te zijn. Het is gemakkelijk als je in Vlaardingen of Helsinki bent. Die wetenschap legt meer druk legt op mensen zoals ik om rechtvaardig te handelen en geen realpolitik te bedrijven.”

Bent u teleurgesteld in de mens?

„Nee. Ik ben teleurgesteld over het feit dat de internationale gemeenschap niet sneller reageert op conflicten en niet consequenter is in haar optreden.”

Die wordt toch ook gevormd door mensen?

„De mens is goed en slecht tegelijk. Tot beide zijn we helaas in staat. Daarom zijn de universele, democratische waarden zo belangrijk. Als iemand beweert dat Rusland een soevereine democratie kent, dan is mijn antwoord: Ik ken in de wereld maar één soort democratie.”

Ben u optimistisch over de toekomst?

„Neem de klimaatverandering. Het laat zien dat we maar één onderwerp tegelijk aankunnen. Iedereen praat er nu over. Gelukkig maar; het klimaat krijgt nu echt aandacht. Er zijn andere kwesties. Jeugdwerkloosheid bijvoorbeeld. Een vriend van mij beweert dat er in 2050 1,3 miljard jongeren onder de 25 werkloos zijn. Met traditionele middelen krijgen we er maar 0,3 miljard aan het werk. Wat te doen met dat miljard? Welke hoop hebben zij? Als die er niet is, worden ze een gemakkelijke prooi voor alle vormen van rekrutering. Dat zijn de echte uitdagingen waarop we ons moeten concentreren.

Er is geen einde aan wat we kunnen doen. We moeten bezig blijven. Het is mogelijk de gebeurtenissen te beïnvloeden. Mijn leven is daarvan een goed voorbeeld. Ik heb het geluk gehad -ik zeg: geluk gehad- dat ik mensen heb kunnen helpen hun moeilijkheden te overkomen en een nieuw leven te beginnen.”