Kerk & religie

Pastorietuinen in de praktijk

De pastorie van het in Groningen gelegen Noorddijk had vroeger een pastorietuin met de omvang van 1 hectare. Er waren daar 1815 vruchtbomen (zoals peren-, pruimen-, abrikozen- en morellenbomen), aldus een ”Staat en inventaris van de pastorijgoederen opgemaakt in april 1828”. Er was genoeg te doen in de pastorietuin. Toch had de pastorietuin ook vaak een nevenfunctie, variërend van ontmoetingsplaats en zendingsterrein tot begraafplaats en crossbaan. Een willekeurig overzicht.

Ds. M. van Kooten
13 March 2008 10:59Gewijzigd op 14 November 2020 05:37
De hervormde kerk in Zuidwolde. Het verhaal gaat dat ds. Hendrik Mantingh, die deze gemeente diende van 1782 tot 1819, vanaf de preekstoel zag dat zijn varkens door de tuin scharrelden. Foto Persburo Melissen
De hervormde kerk in Zuidwolde. Het verhaal gaat dat ds. Hendrik Mantingh, die deze gemeente diende van 1782 tot 1819, vanaf de preekstoel zag dat zijn varkens door de tuin scharrelden. Foto Persburo Melissen

In Amerongen deed op 30 april 1883 ds. Hendrik Albertus E. Heinicken intrede. Hij was uit Workum gekomen. Hij kwam als vrijgezel, en „nademaal hij zich bespied voelde over de tuinmuur van de pastorie als hij met zijn verloofde daar jokkende was”, liet hij de muur van de tuin verhogen.De eveneens vrijgezelle overbuurman Van Doornik, die schoenmaker was, deed daarop beklag bij de plaatselijke krant middels een ingekomen stuk. Hij was zijn uitzicht kwijtgeraakt. Was het principe of revanche op de tuinmuur? In ieder geval behoorde de schoenmaker Van Doornik als een der eersten tot de dolerenden in Amerongen. De muur is overigens in 1971 weer verlaagd tot normale hoogte.

Explosieven
In Ammerstol stond van 1924-1954 de vrijzinnige ds. J. B. T. Hugenholtz. Hij was op-en-top pacifist, en daarbij geruime tijd directeur van Kerk en Vrede. Bekend is geworden de kerkdienst die hij samen met ds. R. Kok hield op 12 mei 1940 -na het uitbreken van de oorlog- met zo’n 200 evacués uit Veenendaal. Een gedenksteen in de dorpskerk herinnert daar nog aan.

De vriendschap was slechts voor even, en door de nood gedreven door beider afschuw voor het nazibewind. Intensiever vriendschap had hij met de ’rooie’ predikanten Buskes en Banning, die regelmatig bij hem op bezoek kwamen om van gedachten te wisselen. Ze zullen ook wel in de tuin hebben gezeten.

In de Tweede Wereldoorlog kreeg hij explosieven te bewaren. Waar kon dat beter dan bij de vredelievende ds. Hugenholtz? Maar wat deed de dominee? Nieuwsgierig naar de werking van de explosieven besloot hij deze in de pastorietuin uit te proberen. Op een zondagmiddag legde hij een explosief neer in de tuin, met een zware steen erop. Hij ontstak vuur en maakte dat hij wegkwam. Een geweldige ontploffing vond plaats en de kei kwam op het dak van de buren terecht. Het liep allemaal wonderlijk goed af.

Hugenholtz’ oudste zoon werd later directeur van het racecircuit in Zandvoort. Zijn eerste experimenten met de motorsport vonden plaats in de pastorietuin van Ammerstol, die gebruikt werd als crossveld.

Begraafplaats
Een trieste gebeurtenis vond plaats in de pastorietuin van Gulpen. Daar was een kleine hervormde gemeente zonder eigen begraafplaats. Ook een algemene begraafplaats ontbrak, zodat de doden nimmer in ’gewijde’ aarde werden begraven.

In 1825 werd een dood kindje geboren. Op 8 oktober 1825 wilde de vader het kind begraven op de roomse begraafplaats. De pastoor kwam schreeuwend aangerend en belette de begrafenis. Hij werd daarin gesteund door de burgemeester. Het was namelijk regel dat ongedoopte kinderen niet op de roomse begraafplaats werden begraven. Uiteindelijk is het kleine kind toen twee dagen later toevertrouwd aan de schoot der aarde in de boomgaard van de predikant.

Bij het classicaal bestuur van Maastricht werd dit alles neergelegd, en het gevolg was dat in 1837 een protestantse begraafplaats kon worden geopend.

In Overschie stond van 1840 tot 1857 de bekende ds. Wouter Krayenbelt, die met A. P. A. du Cloux en J. G. Verhoeff wel eens een „edel drietal” werd genoemd: ze waren voorvechters van de gereformeerde beginselen in de diep vervallen vaderlandse kerk.

Met zijn kinderen had hij nog wel eens wat te stellen. Een zoon van de predikant zou eens in de pastorietuin een hardloopwedstrijd houden met de barbier. De tuin was daar groot genoeg voor. Vader Krayenbelt was scheidsrechter. Zoonlief had echter een put op de baan gegraven, daarover listig stro gelegd, en in de put water gedaan. Het gezegde dat wie een kuil graaft voor een ander er zelf in valt, ging niet op: het was de barbier die pardoes tot aan zijn middel in de put belandde. De historie meldt niet hoe het verder is afgelopen.

Relikwie
In het Drentse Zuidwolde gaat het verhaal dat ds. Hendrik Mantingh, die deze gemeente diende van 1782 tot 1819, vanaf de preekstoel zag dat zijn varkens door de tuin scharrelden. Blijkbaar had hij het varkenskot niet goed dichtgedaan. Hij kon het echter niet over zijn hart verkrijgen deze dieren zijn siertuin te laten doorwroeten. Hij onderbrak zijn preek, gaf geheel Psalm 119 op om te zingen, en haastte zich naar de tuin. Toen hij orde op zaken had gesteld en weer terugkeerde op de kansel was de gemeente reeds bij het 55e vers.

Het mooiste gebruik van de pastorietuin maakte ds. J. T. Doornenbal in Oene. Naast de moedeloze strijd die hij daar had met de hanenpoten, was hij gewoon jaarlijks medio augustus een zendingsmiddag te houden in de tuin. De zegen die daarvan mocht uitgaan, deed hem een ogenblik de strijd met de hanenpoten vergeten.

Bij de lezers van het Veluws Kerkblad bleef de tuin toch het meest bekend om de strijd met de hanenpoten. Eens bezochten een paar toeristen Oene. Ze vroegen aan de tuinman, die juist aan het werk was in de pastorietuin, hoe het met de hanenpoten ging. De tuinman vroeg toen of ze een stekje wilden hebben. Nou, dat wilden ze wel. Verguld met dat stekje onkruid gingen de toeristen huns weegs. Met een relikwie uit de pastorietuin van Oene.

RD.nl in uw mailbox?

Ontvang onze wekelijkse nieuwsbrief om op de hoogte te blijven.

Hebt u een taalfout gezien? Mail naar redactie@rd.nl

Home

Krant

Media

Puzzels

Meer