Hoewel wij als mensen van deze tijd even kwetsbaar en sterfelijk zijn als alle stervelingen die vóór ons hebben geleefd, genieten wij als gevolg van de technische, wetenschappelijke en sociale vooruitgang in onze geseculariseerde samenleving in veel opzichten meer zekerheden dan eeuwen geleden het geval was.In de eeuwen voor en na de Reformatie kende men een slechts klassengebonden rechtspraak. Van sociale vangnetten was geen sprake en zekerheid biedende verzekeringsstelsels waren niet voorhanden. Men kan zeggen dat de mens in die tijd geheel op zichzelf teruggeworpen en op anderen aangewezen was. In veel moeilijke situaties van het leven voelde men zich aan het eigen lot overgelaten.

Voor de hulp van Boven verwees de kerk in de Lage Landen van die tijd naar de beschermheiligen, wier bemiddeling werd ingeroepen vanuit de ’specialisatie’ die elk van hen werd toegeschreven. Hun aantal was niet gering.

Boosaardige vrouwen
Men riep als de nood te groot werd, het water te diep was en de zee te hoog ging, de hulp van heiligen in, tegen plagen, ziekten, ongelukken, natuurrampen, ongemakken en gevaren van allerlei aard en intensiteit. Meer dan tachtig beschermheiligen, elk met eigen specialiteit, waren beschikbaar: tegen angsten, armoede, beheksing, tovenarij, bezetenheid, blikseminslag, boosaardige vrouwen, brandgevaar, droogte, het droogvallen van koeien, echtbreuk en overspel, familieruzie, geestelijke blindheid, gevangenschap, hagelinslag, hondenbeten, kwellingen van het vagevuur, langdurige regen, lange doodstrijd, laster en eerroof, plotselinge dood en tegen nog veel meer rampspoed in de meer persoonlijke sfeer.

Naast de beschermheiligen voor bijstand voor mensen in deze categorie, telde men nog een tweede categorie beschermheiligen, de zogenaamde schutspatronen voor de verschillende disciplines in het bedrijfsleven, voor de bloemisten, boomkwekers, tuinders, brouwers en bierstekers, duivenhouders, journalisten, schrijvers, uitgevers, kleermakers en dakdekkers.

Van vereniging in vakorganisaties was nog geen sprake. Had men zakelijke belangen te bepleiten, dan stond alleen de weg open naar de schutspatroon en eventueel naar welwillende, hulpvaardige vakgenoten.

Angst
Voor het overwinnen van angst stonden minstens acht beschermheiligen ter beschikking, ieder met een eigen specialisatie. Om enkele voorbeelden te geven: bij angst voor muizen en ratten was men aangewezen op de Heilige Gertrudes van Nijvel, bij angst voor wespen riep men de Heilige Friardus van Vendunite aan. Was men bang voor bliksem dan wendde men zich tot de Heilige Paulus vanwege zijn ervaring op de weg naar Damascus; ging men gebukt onder angst voor examens, dan hoopte men op de bijstand van de Heilige Rita van Cascia. Bij langdurige droogte hoopte men op gehoor bij Isodorus van Madrid. Voor de oplossing van familieruzies moest men bij Rosa van Lima zijn, voor hondenbeten bij Hubertius van Luik. En had men het te kwaad met lastige schoonmoeders, dan kon men Godelieve van Gistel consulteren. Voor goede begeleiding bij verliefdheid en verloving ging men te biecht bij Valentinus van Terni.

Uit de lange rij van beschermheiligen van ambachten en beroepen zijn te noemen Jozef van Arimathea voor begrafenisondernemers en aansprekers, voor drukkers en boekbinders Augustinus van Hippo, voor imkers Abrosius van Milaan, Bartolomeüs voor leerlooiers en leerbewerkers, voor schilders en beeldhouwers Lukas en Petrus voor vissers en visverkopers.

Verering
Het is vooral aan de Franse Revolutie toe te schrijven dat de verering van schutspatronen afnam. Seculiere organisaties en vakverenigingen hebben de behartiging van belangen van degenen die een bedrijf uitoefenen vandaag in handen. In onze samenleving komt men de figuur van de schutpatroon dan ook niet of nauwelijks nog tegen.

Wie aan de weet wil komen waartoe in de eeuwen voor ons in moeite, tegenslag, teleurstelling, verdriet, gemis en ongemak men zijn toevlucht nam, is het bij Kok ten Have onlangs verschenen boek ”Beschermheiligen in de lage landen” een aanrader. Zeer gedocumenteerd en rijk geïllustreerd vindt men er in beschreven welke invloed en omvang de volksdevotie in de eeuwen voor ons en in de kerk van die tijd heeft gehad.

Boeiend om er kennis van te nemen, om daarna te overwegen hoe het met ons in deze tijd van welvaart en ogenschijnlijk welzijn met ons afhankelijkheidsbesef is gesteld, bijvoorbeeld als we ons op 12 maart in bijzonder gebed wenden tot de Beschermheilige bij uitnemendheid om Hem onze hoop en verlangens eerbiedig kenbaar te maken.