In Rome draait het meestal om Petrus (door Rome beschouwd als zijn eerste bisschop), maar dit jaar staat Paulus (de apostel der heidenen) opeens in de belangstelling. Rome heeft 2008 uitgeroepen tot Paulusjaar.De Paulusbasiliek in Rome (San Paolo fuori le Mura, ofwel Sint Paulus buiten de muren) wordt met het oog daarop gedeeltelijk gerestaureerd. De gouden mozaïeken in de voorgevel met de standbeelden van Petrus en Paulus worden gereinigd, de tuin in de vierkante zuilengalerij van nieuw groen voorzien en de beide bronzen portaaldeuren, die alleen geopend worden in de voor Rome heilige jaren, gerestaureerd.

De Paulusbasiliek -aan de Via Ostiense, in een buitenwijk van Rome- is een van de centrale plaatsen voor het Paulusjaar. Priester Andrea Cordero Lanza di Montezemolo van de basiliek heeft al aangekondigd dat er in zijn kerk een oecumenische kapel wordt ingericht. „Zo willen we christenen van andere kerken de gelegenheid bieden om te bidden en de grote apostel te herdenken. Paulus moet oecumenisch herdacht worden.”

Uítgerekend voorafgaand aan het Paulusjaar deden archeologen in de basiliek een grote vondst. Men had het graf van Paulus gevonden. Volgens de overlevering zou hij in deze kerk begraven liggen, dat was al bekend, maar nu wist men ook precies waar hij lag. Een archeoloog had zijn graf gevonden en onderzocht.

Medaillons
Het is duister in de kerk. De Paulusbasiliek is een reusachtig salonachtig gebouw, zeer ruimtelijk ingedeeld, 131 meter lang, 65 meter breed, 30 meter hoog. Er is een geheel leeg middenschip, omgeven door smalle zijbeuken. Aan weerszijden van de marmeren mozaïekvloer staan strak gepolijste zuilen uit één stuk.

Daarboven is rond het hele interieur een reeks medaillons aangebracht met 265 portretten van kerkvaders en pausen. Een legende, noem het een rooms verzinsel, zegt dat als alle uitsparingen geschilderd zijn, de dag des oordeels aanbreekt. Het oog verdwaalt. Tevergeefs zoekt de geest een punt van rust en vrede.

Aan het einde van de lege vloer staat het gotische altaar. Vier zuilen dragen een verguld baldakijn. Hier moet het zijn, hier zouden archeologen Paulus’ graf hebben gevonden, geopend en onderzocht. Hier moet de apostel in de aarde zijn neergelegd, toen er nog geen ander gewelf was dan dat van de openlucht.

Onder het altaar is een verdieping gemaakt. Er ligt een marmeren plaat met het opschrift ”Paulo Apostolo Mart” (Paulus, apostel en martelaar). Er is een tekst aangebracht: „Achter het hekje ziet u achter in de nis de zijkant van de sarcofaag van ongepolijst marmer die het lichaam van Paulus bevat.”

Heel onwezenlijk, toch wel. Een tombe van 2000 jaar oud, de kist die men aanziet voor de kist van Paulus. Toeristen gluren naar binnen, naar het stuk lichte steen, 5 meter verderop. Sommigen slaan een kruis. Anderen weten nauwelijks wat hier aan de hand is, vragen fluisterend wat die Paulus voor iemand was.

Links van het altaar staat een gebeeldhouwde Petrus, met de sleutels van het hemelrijk. Rechts staat Paulus, met het Woord en een zwaard. Wat is hier religie, wat folklore?

Boete en vergeving
De Paulusbasiliek is een op en top roomse kerk, waar de binnenkant van het geloof overwegend in de buitenkant is gaan zitten. Je weet gewoon niet waar je kijken moet. Geen centimeter op muren en zuilen waar geen kunstenaarshand geschilderd of gemozaïekt heeft.

Overal staan offerblokken. Veel is van marmer. Er zijn kaarsen, beelden, ornamenten, versieringen, inscripties, gravures, fresco’s en Latijnse teksten. Egyptisch albast zorgt voor een gewijde sfeer. Naast het altaar staat op een verhoging een orgel.

In de sacramentskapel zitten een paar mensen stil te zijn, bij zichzelf naar binnen te kijken. Boven de deurtjes van de biechtstoel brandt de rode lamp. De priester houdt spreekuur voor het sacrament van boete en vergeving. De een na de ander biecht zijn schulden op. De roerloze gestalte van de priester luistert, knikt, stelt gerust, scheldt kwijt.

Hoeveel biechten hij afneemt per dag? Hij schudt zijn hoofd.

Stil lopen toeristen in en uit, als schuldige mensen die rust zoeken onder dit reusachtige plafond. Velen kijken omhoog, naar het rijkversierde dak, naar de halve koepel in de apsis, met in mozaïek de figuren van Christus, Petrus, Paulus, Andreas en Lukas. Voor 1 euro gaat de verlichting in de koepel aan.

Buiten de kerk, in de kruisgang, ligt een eindeloze rij zwerfstenen, afgebroken zuilen, grafdeksels, brokken marmer en graniet.

Nonnen met gesteven zwarte kappen drijven de onvermijdelijke souvenirwinkel. Zwijgend doen ze hun werk. Stil rekenen ze af. Zijn er geen klanten, dan lezen ze devoot hun boek: ”Il libro delle preghiere”, het boek van de gebeden.

Gedachtenis
De Paulusbasiliek werd in de vierde eeuw na Christus in opdracht van keizer Constantijn gebouwd, als een gedachtenisplaats, ongeveer op de plek waar Paulus door de bloedhond keizer Nero zou zijn onthoofd, en tevens de plaats waarvan men veronderstelde dat hij er hoofdeloos zou zijn begraven. Op die plaats lag een heidens kerkhof.

De oudchristelijke basiliek gold toen als een van de belangrijkste kerken van de christelijke wereld. De basiliek werd later vervangen door een grotere, die in 1823 echter in vlammen opging. Het graf van Paulus bleef daarbij bewaard, veronderstelde men toen al. De kerk werd herbouwd in neoclassicistische stijl en ingewijd in 1854. Toen was hij, na de Sint-Pieter, de grootste kerk van Rome.

In 1959 opende Paus Johannes XXIII het Tweede Vaticaans Concilie in deze kerk.

Duiven en zwervers
Buiten de basiliek op het grasveld leven de duiven en de zwervers van Rome. In de verte ruist de stad, alleszins godsdienstig, buitensporig rooms. Het krioelt in Rome van religie, spiritualiteit en mystiek. Alle geslachten, talen, volken en natiën zijn in Rome bijeengeklonterd, als in een bolwerk van deugd en goede werken.

De stad staat vol met honderden kerken en kapellen, zuilen en bogen, tempels en arena’s, catacomben en ruïnes. En overal spreken de eeuwen, overal liggen herinneringen aan de heidense oudheid, aan de oudchristelijke tijd, aan een ver verleden.

Rome draagt een onnoemelijke historische last. De stad heeft ook veel pijnlijke plekken. Zoals het Colosseum, waar beesten vochten met slaven, waar christenen om hun geloof werden gefolterd en in teer gedompeld als fakkels werden verbrand, waar ze als schapen tussen de wolven werden verslonden, verscheurd, terwijl het volk van Rome, hongerend naar brood en spelen, minzaam toekeek.

De stad van het oude keizerrijk is gebouwd op de overblijfselen van het antieke heidendom. Nóg wordt hij beheerst door de smachtende vraag naar redding, door de worsteling om verlossing: klimt de mens, mede dankzij moeder Maria, op tot God, of daalt God van de hemel neer, in de Persoon van Zijn Zoon, tot deze lage aarde? Men is er in Rome nog niet uit.

Geloof en goede werken
Binnen in de Paulusbasiliek ligt het graf van Paulus, aangenomen dat de vondst archeologisch betrouwbaar is. Daar rust de man van de brieven aan de Romeinen, aan de Galaten, aan de Efeziërs, de man van het woord aan „allen die te Rome zijt, geliefden Gods”: „Waar is dan de roem? Hij is uitgesloten. Door wat wet? Der werken? Neen, maar door de wet des geloofs.”

Dat is nóg het woord van Paulus, van de apostel der heidenen, van de man die daar rust, een meter diep onder het zwaar onreformatorische altaar, in de kerk buiten de muren van Rome, totdat aan de hemel gezien zal worden het teken van de Zoon des mensen.

Sarcofaag van Paulus herontdekt
Bij opgravingen in de Paulusbasiliek in Rome werd recent een sarcofaag herontdekt waarin de apostel Paulus begraven zou zijn. Men zou tot voor kort slechts bij benadering geweten hebben waar het graf van Paulus zich moest bevinden, ergens onder het hoofdaltaar van de basiliek. Volgens recente berichten over deze vondst zou er nog nooit iemand echt bij het graf van Paulus zijn geweest, in weerwil van oudere gegevens over een gedetailleerd onderzoek van dit graf door prof. R. Lanciani in 1823.

De Vaticaanse archeoloog Giorgio Filippi beweert nu desondanks er als eerste in geslaagd te zijn bij het graf te komen. Hij wurmde zich door het zware tongewelf tot bij de marmeren sarcofaag. Deze bleek volledig intact te zijn. „In het graf liggen geen documenten, geen verdragen, alleen beenderen”, meldde Filippi. Het graf is nog niet voor nader onderzoek vrijgegeven.

De sarcofaag ligt nauwelijks een meter diep. Bezoekers kunnen nu een blik op de zijkant van het graf werpen.

Volgens de overlevering werd Paulus onthoofd in Rome, ongeveer in het jaar 68. Hij werd aan de Via Ostiense begraven, buiten de muren van Rome, want binnen de stadsmuren was dat verboden. Boven zijn graf liet keizer Constantijn in de vierde eeuw de Paulusbasiliek bouwen.