„Als overheden en de internationale gemeenschap er niet in slagen deze ontwikkeling aan te pakken, dan verliezen we de strijd”, aldus de directeur van de afdeling Stop tbc van de WHO, Mario Raviglione.Het rapport is het omvangrijkste dat tot nog toe over het onderwerp is verschenen. Het is gebaseerd op informatie die tussen 2002 en 2006 werd verzameld. Toch zijn er grote witte plekken; slechts van de helft van de landen in de wereld waren gegevens beschikbaar. In Afrika, waar de experts zich bijzonder zorgen maken over de combinatie van tbc met aids, waren maar zes landen die informatie verschaften.

„Wij weten niet hoe de situatie in Afrika in werkelijkheid is”, zegt Raviglione. „Als meervoudig resistente tbc in Afrika doordringt en samenvalt met aids, wordt dat een ramp.” Doordat gegevens ontbreken is de kans groot dat hele epidemieën worden gemist.

Ook Oost-Europa is een gebied waarover grote zorgen bestaan. In de hele wereld doen zich elk jaar ongeveer 500.000 nieuwe gevallen van resistente tbc voor, ofwel 5 procent van de 9 miljoen nieuwe tbc-gevallen.

De resistentiecijfers zijn het hoogst in Oost-Europa. In Bakoe in Azerbeidzjan is bijna een kwart van alle tbc-gevallen resistent, gevolgd door 20 procent in Moldavië en 16 procent in Donetsk in Oekraïne. In de Baltische staten is echter sprake van een verbetering van de situatie.

„Het intensieve reisverkeer tussen Nederland en Oost-Europese landen maakt dat we ook in ons land alert moeten zijn op multiresistente tbc”, zegt prof. dr. Martien Borgdorff, directeur van het KNCV Tuberculosefonds in Den Haag. Van een acute bedreiging voor Nederland is volgens hem echter nog geen sprake, al is alertheid wel geboden. „Jaarlijks behandelen we in Nederland ongeveer tien patiënten met resistente tbc.”

De behandeling van de gangbare tbc-gevallen duurt een halfjaar. Van de patiënten geneest 95 procent. Bij multiresistente tbc duurt de behandeling twee jaar en geneest 85 procent van de patiënten. „Die percentages gelden echter alleen voor Nederland, waar de behandeling door specialisten op een hoog niveau plaatsheeft”, aldus Borgdorff.

Tbc wordt resistent als de ziekte niet meteen afdoende wordt bestreden en de tuberkelbacterie kans ziet te overleven en zich weet aan te passen zodat hij ongevoelig wordt voor de gangbare medicijnen. Landen met een streng behandelregime zouden in theorie weinig resistente tbc moeten hebben. Dat is echter niet het geval in China, ondanks de melding van de overheid dat tbc-behandeling in 94 procent van de gevallen voltooid wordt. „Er is een groot verschil als ze vervolgens 25 procent van de multiresistente tbc-gevallen van de wereld melden”, zegt Mark Harrington van Treatment Action Group, een gezondheidsdenktank. „Ze zorgen in feite voor een multiresistente tbc-epidemie.”

Het groeiende aantal patiënten met resistente tbc legt in veel landen een groot beslag op de gezondheidszorg. Om de groei af te remmen zijn nieuwe diagnostische methoden nodig om resistentie sneller te kunnen vaststellen én nieuwe medicijnen voor de behandeling. Met nieuwe diagnostiek die binnen een dag uitsluitsel geeft, worden nu proeven gedaan in Zuid-Afrika en Lesotho. Als de proef slaagt wordt de methode ook elders in Afrika ingevoerd, al zullen daarvoor nieuwe laboratoria moeten komen.

Harrington waarschuwt dat multiresistente tbc voor iedereen op aarde een gevaar vormt. „Het is niet zoiets als hiv dat je alleen door bepaalde handelingen kunt oplopen. Tbc is voor iedereen die een trein of vliegtuig neemt een gevaar.”

Tuberculose wordt overgedragen via hoesten, niezen, spuwen of spreken. Als de ziekte niet tijdig wordt opgemerkt, wat bij seropositieven vaak het geval is, besmet een drager in Afrika gemiddeld twintig tot dertig mensen. Tuberculosebacteriën kunnen ook latent aanwezig blijven en dan weer geactiveerd worden als het immuunsysteem van de drager verzwakt, bijvoorbeeld door de besmetting met hiv.