Wie flink zoekt, komt echter niet bedrogen uit. Aan een afgelegen, smal weggetje, te midden van alle bedrijvigheid in Haven 1974, doemen de contouren op van Fort Liefkenshoek. De Antwerpse haven munt toch al niet uit in overzichtelijkheid, en een fort tussen de hoog oprijzende rokende schoorstenen is zo over het hoofd gezien. Bebording is er nauwelijks. Aan parkeerplaatsen ontbreekt het goeddeels. Aan bezoekers overigens ook, dus dat scheelt.Eerst is het tijd voor een stevige portie Vlaamse patatten; van die dikke. Een uitkijktorentje in een schapenwei -de begane grond is in gebruik als stal- toont intussen de bedrijvigheid van de Antwerpse havens - Vlaanderens trots. Wat doet dit fort, dit relikwie uit de zestiende eeuw, tussen de bedrijvigheid van bulkcarriers en kilometerslange containerkades? Vooral de slotgracht rond de vesting doet in deze omgeving apart, haast humoristisch aan.

Het provisorische en ietwat gammele voorkomen van Liefkenshoek geeft de bezoeker het aangename idee een zeldzame ontdekking te hebben gedaan, een bezienswaardigheid die tot op de dag van vandaag is ontsnapt aan het begerige oog van het massatoerisme.

Tot op zekere hoogte ís Liefkenshoek ook zo’n ontdekking. Maar het is geen vondst waar een miljoenenpubliek op af zou komen als dat er lucht van zou krijgen. Daarvoor is er te weinig te zien - het zijn vooral de bijbehorende verhalen die een historische sensatie oproepen.

Spaanse furie
Want wie weet nog dat dit plompverloren fort een centrale rol speelde in de Tachtigjarige Oorlog? Antwerpen is dan, rond 1580, een grotendeels protestantse stad. Sterker nog: nadat de Spanjaarden in 1576 als beesten huishielden in Antwerpen en duizenden burgers vermoordden (de Spaanse furie), wordt Antwerpen zelfs een van de belangrijkste steden van de Nederlandse Opstand. De Nederlanders beschermen de stad en zichzelf tegen de oprukkende Spaanse legers met een gordel van forten. Liefkenshoek is daarvan een erg belangrijke: het fort controleert de toegang tot de stad.

De vreugde duurt echter niet lang. In 1585, een jaar nadat het fort klaar is, verovert de hertog van Parma de stad alsnog. Zo’n beetje de helft van alle inwoners vlucht naar de Noordelijke Nederlanden. Daarop sluiten Hollandse en Zeeuwse schepen de Westerschelde hermetisch af, zodat Antwerpen niet meer kan worden bevoorraad. Zou Hitler met zijn ”Festung Walcheren” ruim 350 jaar later soms kennis hebben genomen van deze beproefde tactiek?

Onderlinge rivaliteit
Op de cd van Tijdsporen (zie kader) verbaast een fictieve Antwerpse havenarbeider zich over de geschiedenis. „Die afgrendeling duurde 200 jaar. Tweehonderd jaar! Stel je voor dat ze dat nu zouden doen. Er zou niks meer te krijgen zijn. Soms plaag ik Nederlandse collega’s door te zeggen dat het maar eerlijk zou zijn als ze de haven van Rotterdam ook 200 jaar af zouden sluiten. Dan concurreren we met gelijke middelen!”

De anekdote tekent de onderlinge rivaliteit tussen de Vlaamse en de Hollandse havens. Een gezamenlijke strijd tegen water en vreemdelingen? Ongetwijfeld, maar dat sluit een onderlinge strijd, met als terugkerende inzet de toegang tot de Westerschelde, allerminst uit. De huidige ontpolderingsdiscussies in Zeeland -gevolg van het bereikbaar houden van Antwerpen voor oceaanreuzen- maken de Vlamingen in Zeeland niet geliefder. In een provincie waar zelfs Zeeuws-Vlaanderen al als „de overkant” wordt getypeerd, bedraagt de psychologische afstand met Vlaanderen soms enige lichtjaren. Daar kan geen gezamenlijke geschiedenis tegenop.

Project Tijdsporen
Het project Tijdsporen bundelt twaalf historische locaties rond de brede Scheldemonding in Zeeland en Vlaanderen. Die locaties lopen uiteen van Oostkapelle op Walcheren tot Tielt in de Belgische provincie West-Vlaanderen. De bedoeling van het project is om de op veel punten gedeelde geschiedenis van de regio opnieuw tot leven te brengen - de Scheldemond vormt immers één geografisch geheel.

De twaalf locaties, vooral musea en historische gebouwen, vertellen samen „het verhaal van de streek en laten zien hoe deze gegroeid is tot wat ze nu is.” De verschillende onderdelen vallen echter ook prima afzonderlijk te bezoeken.

Bezoekers krijgen een gratis cd met fictieve impressies uit het verleden van de twaalf locaties. Het mooist is echter om die cd vooraf, bijvoorbeeld onderweg, al te beluisteren, omdat de verhalen een prima inleiding bieden. Omdat dat niet mogelijk is -in elk geval niet voor het eerste bezoek aan een van de locaties- kan de cd overkomen als mosterd na de maaltijd.

Tijdsporen is een zogeheten Interregproject vanuit de Euregio Scheldemond. De provincies Zeeland en Oost- en West-Vlaanderen ondersteunen het project.

Meer informatie en openingstijden van alle twaalf locaties: www.tijdsporen.eu. Meer informatie over het Polderhuis in Westkapelle: www.polderhuiswestkapelle.nl en 0118-570700. Voor Fort Liefkenshoek: zie de site van de gemeente Beveren, www.beveren.be en (0032)(0)35750547.