Rond de tijd dat de Koninklijke Bibliotheek met het plan kwam om een deel van de collectie kapot te snijden om ze te kunnen digitaliseren, verscheen ”De bibliotheek bij nacht” van Alberto Manguel. De ’boekversnijders’ hoeven niet op zijn instemming en sympathie te rekenen. Manguel heeft in Amerika te veel schrijnende ervaringen opgedaan met boeken en tijdschriften op microfiches. In overduidelijke en vaak ook geestige bewoordingen geeft Manguel zijn mening over „het geboefte van de microfilmbendes.” Inderdaad je moet bij een aartsverzamelaar niet aankomen met een beeldscherm. Je moet een boek kunnen vasthouden, erin kunnen snuffelen en bladeren. Dat is het intieme onderdeel van de kunst van het verzamelen en van het leven met en tussen boeken. Die kunst kan nooit vervangen worden door het scrollen over een beeldscherm. Het is niet alleen uit nostalgie dat de auteur er zo tegen is. De techniek van het overzetten op microfiche is nog te gebrekkig om met onverdeeld succes te kunnen worden toegepast.

Alberto Manguel is een Canadees die opgroeide in Argentinië en nu in Frankrijk woont. Hij is een van de grootste boekenverzamelaars ter wereld. Hij heeft een bibliotheek van tienduizenden en nog eens tienduizenden boeken. En hij heeft ze niet verzameld als een maniak, maar als groot kenner en geleerde en laat anderen delen in zijn vreugde. Bij veel verzamelaars is de bibliotheek afgezet met schrikdraad. Niemand komt erin. Ik heb een verzamelaar gekend die kamers vol boeken had, maar zijn vrouw en kinderen waren nog nooit in zijn bibliotheek geweest.

Bij Manguel is dat niet zo. Hij ontvangt er zijn gasten en laat ze meegenieten, zoals de lezer dat nu kan via zijn vierde boek over verzamelen, bibliotheken en bibliofielen. Manguel beschrijft de vele facetten en problemen van het verzamelen, zowel voor de particuliere verzamelaar als voor de professionele bibliothecaris. En die problemen zijn niet gering. Hoe houd je overzicht? Hoe rubriceer je tienduizenden boeken, zonder ze te beschadigen door er nummers of codes op te plakken? Het kan tot ernstige verminkingen van de boeken leiden.

Nummerplaten
Jaren geleden taxeerde ik in België een kloosterbibliotheek, die in de loop der jaren enkele malen opnieuw was ingedeeld en gerubriceerd. De ruggen van de boeken hadden veel weg van de nummerplaten van een auto.

De rubricering is inderdaad een groot probleem. Iedere indeling vraagt om verdere indeling en groepering. Je kan bijvoorbeeld nooit volstaan met een rubriek ”Kerkgeschiedenis”. Je zult dan eerst de grote stromingen moeten aangeven en binnen die stromingen de hoofdpersonen enzovoorts. Je kunt er eindeloos mee doorgaan. Manguel vertelt van een bibliofiel die uitsluitend bezig was met de indeling en herindeling van zijn bibliotheek en schrijft: „Eigenlijk was zijn bibliotheek ook zijn ziekenkamer.” Verzamelaars en bibliofielen: U bent gewaarschuwd.

In dat verband schrijft Manguel ook over de ”psychologie van de bibliothecaris”. Hoe geeft hij zijn beleid vorm en hoe houdt hij zicht op de kerncollectie. Het gevaar is groot dat de bibliotheek een woekerplant wordt, waar kop noch staart aanzit. Anderzijds is een bibliotheek ook het spiegelbeeld van de verzamelaar. Dat is heel sterk zichtbaar in Amerika. Daar zijn veel bibliotheken gesticht als aandenken aan een gulle gever. Vaak heeft een president of een industrieel een bibliotheek geschonken en naar zijn naam genoemd. In bepaalde gevallen gaan intellectuele onsterfelijkheid en fiscale aftrekbaarheid hand in hand.

Het verschijnsel is niet nieuw. Al ver voor de christelijke jaartelling richtten koningen en keizers bibliotheken op als toonbeeld van hun macht. Andere machthebbers vernietigden die bibliotheken weer, uit wraak of angst. De boekverbrandingen van Hitler liggen nog vers in het geheugen. Maar wat te denken van generaal Pinochet uit Chili? Hij liet uit alle bibliotheken ”Don Quichot” van Cervantes verwijderen. Het zou kunnen aanzetten tot burgerlijke ongehoorzaamheid. Over angst gesproken. En kardinaal Ratzinger, de huidige paus Benedictus XVI, schreef in 2003 over de boeken van Harry Potter, dat „het Christendom in de ziel misvormd wordt voordat het ten volle tot ontplooiing kan komen.”

Anekdotes
Wie het boek van Alberto Manguel leest, maakt een boeiende en interessante reis door de boekenwereld van vele eeuwen. Boeiende beschrijvingen, doortrokken met anekdotes die in Manguels fabelachtige geheugen liggen opgeslagen. Ik raad iedereen die meer dan honderd boeken heeft aan dit boek te kopen en te lezen.

Het is door Ambo fraai uitgegeven en rijk geïllustreerd. De correctie had beter gekund. Op blz. 152 wordt het beroemde boek van Umberto Eco geciteerd als ”Wat is de naam van de Roos”, in plaats van ”De naam van de Roos”. En op blz. 27 wordt het sanhedrin omschreven als ”De Hoge Raad van Joodse ouderlingen”. Dat had niet mogen voorkomen.

Maar verder niets dan lof.