De Duitse minister voor Wetenschap, Annette Schavan, maakt moeilijke dagen door. De van huis uit rooms-katholieke theologe is tevens lid van het centrale comité van de Duitse Rooms-Katholieke Kerk. Met haar voorstel voor verruiming van de embryowet heeft ze zich de woede van haar eigen geloofsgenoten op de hals gehaald. Die keuren elke verruiming van de embryowet af als aantasting van de menselijke waardigheid.In Duitsland is het embryonaal stamcelonderzoek strenger geregeld dan in Nederland en in veel andere Europese landen. Duitse wetenschappers mogen, onder strenge voorwaarden, alleen stamcellen gebruiken die vóór 2002, én in het buitenland gewonnen zijn. Tevens mogen ze niet aan projecten in bijvoorbeeld Nederland meewerken wanneer die strijdig zijn met de Duitse wetgeving. Stamcelonderzoek moet op den duur tot therapieën leiden voor nu nog ongeneeslijke ziekten zoals verschillende vormen van kanker en de ziekte van Alzheimer, zo is de hoop.

Oude stamcellijnen van vóór 1 januari 2002, de zogenaamde grensdatum, zijn echter nog nauwelijks beschikbaar en bovendien vaak verontreinigd. De roep van Duitse wetenschappers om nieuwe embryonale stamcellen wordt daarom steeds luider. Alhoewel onderzoek met ethisch niet omstreden niet-embryonale stamcellen veelbelovend is, blijft onderzoek met embryonale stamcellen voorlopig van wezenlijk belang, stellen ze.

Minister Schavan heeft zich laten overtuigen, en met haar de CDU, haar partij. Op het partijcongres van begin december stemden de leden met een nipte meerderheid voor een nieuwe, recentere grensdatum. Dan kunnen wetenschappers beschikken over embryonale stamcellen die tot die datum zijn ontstaan.

De Keulse aartsbisschop Joachim Meisner nam in een reactie daarop geen blad voor de mond. „Het is tragisch te zien hoe een (rooms-katholieke) minister christelijke principes opgeeft en een beweging aanvoert die stap voor stap het fundament voor onze waarden uitholt.” De Curiekardinaal Cordes had het zelfs over „etikettenbedrog” van de CDU, waarin de C van christelijk nog altijd prominent zichtbaar is.

Menig bisschop wijdde kritische woorden aan het CDU-voornemen in zijn nieuwjaarstoespraak. En daarin telkens dezelfde boodschap: de eerste embryocel heeft menselijke waarde; het doden ervan is daarom niet bespreekbaar.

Harde woorden dus voor een partij die een tamelijk nauwe relatie met de kerken heeft. Een enquête van het blad Der Spiegel lijkt de bisschoppen gelijk te geven. Op de vraag of christelijke waarden in de politiek van de CDU en de CSU nog een rol spelen, zegt nog geen 10 procent van de ondervraagden: „een grote rol.” Meer dan 30 procent meent „geen enkele rol.”

De voorzitter van de Evangelische Kerk in Duitsland (EKD), Wolfgang Huber, reageerde eind december in de Frankfurter Allgemeine op het verhitte debat in een stuk met de titel ”Ook de rooms-katholieke mens kan zich vergissen”. Hij hekelt daarin „het dogmatische denken” van de rooms-katholieke bisschoppen. Die maken het zich volgens hem te gemakkelijk door zich alleen op de officiële rooms-katholieke leer te beroepen en geen oog te hebben voor de individuele gewetensdilemma’s: „Bij ethische vragen is het noodzakelijk dat controversiële standpunten binnen de kerk worden uitgesproken. Alleen zo wordt het mogelijk het eigen standpunt kritisch te bekijken.” Sommige zaken noemt hij ethisch zonneklaar, zoals het bewust fabriceren van embryo’s voor de wetenschap. „Maar het verschuiven van een grensdatum is wel te overwegen.” De synode van de EKD sprak zich twee maanden geleden uit voor een eenmalige verschuiving van de grensdatum.

De strijd om de christelijke waarden krijgt daarmee een confessioneel karakter. Beide kerken waren kritisch bij de invoering van de wet in 2002, maar konden er dankzij de strenge regelgeving mee leven.

Overigens gaat het de rooms-katholieken ook om politieke invloed. Het is niet Huber van de EKD die het in de eerste plaats moet ontgelden, maar Schavan. Huber had een jaar geleden al de deur voor een verschuiving van de grensdatum opengezet na geluiden uit de wetenschap. Dat deed echter nauwelijks stof opwaaien, evenmin als het EKD-synodebesluit van twee maanden geleden.

De invloed van de rooms-katholieken in de CDU is echter tanende. In ieder geval is de CDU voor de rooms-katholieken niet meer vanzelfsprekend de politieke vertegenwoordiger van de christelijke waarden. Het afgelopen jaar kwamen ze ook op het gebied van gezinspolitiek in aanvaring met Merkels CDU.

Waar het om dit soort ethische thema’s gaat, zoeken opvallend genoeg de Groenen openlijk toenadering tot de rooms-katholieken. Expert namens de Groenen Volker Beck noemt een verschuiving van de grensdatum een besluit „zonder principes” en spreekt over „het opnieuw legitimeren van het doden.” Uitdrukkelijk sprak hij zich uit voor het rooms-katholieke standpunt.

Waarschijnlijk wordt het thema nog voor Pasen in de Bondsdag besproken.