Van Zwam (47) was dit jaar zelf op straat tijdens oud en nieuw. Samen met de Nijmeegse burgemeester De Graaf reed hij in een politieauto rond in de regio Gelderland-Zuid. „Als je van je mensen vraagt om te werken met de jaarwisseling, moet je zelf ook bereid zijn om op pad te gaan.”Wat trof u zoal aan op straat?

„Mensen gingen zich te buiten aan alle vormen van geweld. Agenten en brandweermensen zijn beschoten met vuurpijlen en bekogeld met stenen en flessen bier, winkels gingen in vlammen op, burgers gooiden met purbommen en molotovcocktails. De burgemeester van Culemborg, die in een politieauto meereed, kreeg zelfs een volle fles door de zijruit. Het is een wonder dat er niemand gewond raakte in de auto.

Wat mij het meest schokte, was het feit dat buurtbewoners hun eigen wijk vernielen. Ze steken verkeersborden in de fik, waardoor het asfalt gaat smeulen en blazen telefooncellen en brievenbussen op. Burgers steken winkels in brand waar ze zelf dagelijks hun boodschappen doen. Ik vind dat echt ongelooflijk.”

Was u verrast door het geweld dat u aantrof?

„In september is er een rapport uitgebracht door de Politieacademie in Apeldoorn waaruit bleek dat er sprake is van een serieus en structureel probleem tijdens de jaarwisseling. Vorig jaar is er veel commotie ontstaan over dat onderzoek. Ik had gehoopt dat dat ertoe zou leiden dat het afgelopen jaar beter zou gaan. Helaas is bij veel burgers het besef dat hun gedrag niet normaal is nog niet doorgedrongen.”

Onderzoeker prof. dr. Otto Adang stelt in het rapport dat vooral in christelijke dorpen de jaarwisseling erg onrustig verloopt. Herkent u dit?

„Vorig jaar was er in kleine dorpen, zoals Bruchem en Veen, sprake van veel geweld. Dat verwacht je niet, omdat juist die dorpen buitengewoon gezagsgetrouw zijn. Dit jaar kwamen de meeste problemen voor in grotere steden als Nijmegen, Tiel en Culemborg. In de christelijke dorpen is de jaarwisseling relatief rustig verlopen. Maar het probleem speelt overal, niet alleen in de regio Gelderland-Zuid. Van mijn collega’s in Groningen en Utrecht heb ik soortgelijke verhalen gehoord.”

Is er sprake van een geweldstoename in vergelijking met een aantal jaren geleden?

„Ik weet niet of de excessen tijdens oud en nieuw toenemen. Dit is mijn tweede jaar als korpschef. Wel merk ik dat er steeds meer aandacht is voor het feit dat dit gedrag niet normaal is. Jarenlang kneep iedereen een oogje dicht tijdens de jaarwisseling. Mensen vonden dat relletjes erbij hoorden. Nu krijg ik steun als ik roep dat geweld tijdens de nieuwjaarsnacht onacceptabel is. Dat komt ook door het feit dat de landelijke politiek zich begint te roeren. Minister Ter Horst van Binnenlandse Zaken noemde agressie tegen hulpverleners deze week nog schandalig.”

Wat is volgens u de oorzaak dat mensen zich tijdens de jaarwisseling compleet te buiten gaan?

„Ik vind het lastig om daar wat van te zeggen, want ik ben geen psycholoog. Ik denk dat veel mensen vinden dat op die ene dag van het jaar alles moet kunnen. Dat dit kan leiden tot levensbedreigende situaties, beseffen velen niet.”

Wat moet er gebeuren om herhaling te voorkomen?

„Ik wil niet inzetten op meer geld, meer agenten of een betere toerusting. Allereerst moet de mentaliteit van burgers veranderen. We hebben in Nederland de mond vol van waarden en normen, maar we vinden het geweld tijdens oud en nieuw normaal. Jongeren gaan finaal door het lint en te veel ouders kijken de andere kant op. Ouders moeten zich realiseren wat hun kinderen doen en hen daarop aanspreken.

Er moet een maatschappelijk debat op gang komen over de excessen tijdens de jaarwisseling. Binnenkort ga ik in gesprek met het regionaal college waarin alle burgemeesters uit de politieregio en de hoofdofficier van justitie zitten.

Daarbij zal ik hun het voorbeeld van de burgemeester van Zaltbommel voorhouden. Hij heeft voor festiviteiten tijdens oud en nieuw gezorgd, waar veel burgers op afkwamen. Voor de jaarwisseling is hij in gesprek gegaan met buurtgemeenschappen en jeugdgroepen. Dat heeft heel positief gewerkt. De jaarwisseling is relatief rustig verlopen in Zaltbommel.”

Is deze aanpak niet wat zacht?

„Ik pleit ook voor strengere straffen voor daders. Maar dat alleen helpt niet. Het is een kwestie van mentaliteitsverandering. We moeten mensen doordringen van de effecten van hun gedrag.”