Eigenlijk gingen zij op herhaling. Voor de tweede keer in ruim drie jaar mochten zij met een pennenstreek de totstandkoming van een ontwerp voor hervorming van de Unie bezegelen. Op 29 oktober 2004 waren zij in Rome voor een zelfde ceremonie. Toen betrof het de tekst waarmee zij beoogden het verenigd Europa van een grondwet te voorzien. Maar dat document verdween later in de prullenmand. Het nee van de burgers in Frankrijk en Nederland haalde een streep door de te overmoedige ambities.Ditmaal viel aan Portugal, dat tot eind deze maand als voorzitter van de Unie fungeert, de eer te beurt om de feestelijke ontmoeting te organiseren. Het voelde er niet voor die te koppelen aan de top die vrijdag wordt gehouden in Brussel. Dus moesten alle delegaties voor een kort samenzijn afreizen naar de zuidoostelijke uithoek van ons werelddeel. De betrokken lidstaat heeft beloofd in twee nationale parken bomen te laten planten ter compensatie van de 512 ton aan CO2-uitstoot die voortvloeide uit het extra luchtverkeer. Premier Balkenende en minister Verhagen kozen er trouwens voor om te poolen. Zij deelden het vliegtuig met hun Beneluxcollega’s.

De plechtigheid vond plaats in het statige Hiëronymus-klooster. Dat dateert uit de zestiende eeuw. Het geldt als een symbool van de macht en de rijkdom van het land in de periode dat ondernemende zeevaarders tijdens verre tochten tot dan toe onbekende gewesten aandeden. In het monumentale gebouw bevinden zich de sarcofagen van Portugese koningen en van nationale helden als ontdekkingsreiziger Vasco da Gama.

Alleen de Britse premier Brown ontbrak bij het officiële gedeelte van de bijeenkomst. Hij had volgens zijn lezing dringende verplichtingen in het parlement in Londen. Critici vermoeden dat hij zich niet voor het oog van de camera’s wilde verbinden aan het in het VK kritisch ontvangen verdrag en zien er een bevestiging in van de altijd weer wat terughoudende opstelling van de betrokken grootmacht jegens Europa. Brown schoof pas bij zijn collega’s aan tijdens de lunch na afloop. Hij plaatste later afzonderlijk zijn handtekening.

Het mocht de pret niet drukken. De regeringsaanvoeders verkeerden in opperbeste stemming. Er werd in ieder geval veel gelachten. Ook het weer werkte mee: Lissabon lag er zonovergoten bij, geen wolkje aan de lucht. Er waren toespraken van de Portugese premier Socrates, voorzitter Barroso van de Europese Commissie en voorzitter Pöttering van het Europees Parlement. Daarna signeerden de presidenten, premiers en ministers van Buitenlandse Zaken het lijvige document. En natuurlijk klonk de Ode aan de Vreugde, het Europese volkslied, hoewel dat er geen verankering in heeft gekregen.

De verdragen zijn elkaar de laatste ongeveer vijftien jaar snel opgevolgd: het Verdrag van Maastricht, ondertekend in 1992, het Verdrag van Amsterdam van 1997 en het Verdrag van Nice van 2001. De verwachting is dat het Verdrag van Lissabon, de benaming voor de jongste versie van de gemeenschappelijke spelregels, een langere houdbaarheid toont. Het maakt de EU in uitgebreide samenstelling, na de hereniging van het continent, slagvaardiger, democratischer en transparanter. Het verschaft de mogelijkheden om efficiënt te handelen en resultaten te boeken, maar of dat daadwerkelijk gebeurt hangt uiteindelijk af, zoals Barroso het vanmiddag verwoordde, van de politieke wil.

De ondertekening van de door de hoogste politici op hun herfsttop in oktober definitief tot stand gebrachte afspraken, biedt overigens geen garantie voor de invoering ervan. Niet te vroeg juichen, luidt de waarschuwing, want er is nog de goedkeuring nodig van elk van de lidstaten. Die geven hun fiat via een stemming in het parlement of leggen de tekst rechtstreeks voor aan de bevolking.

Dit laatste, met alle risico’s van dien, wat het verleden heeft geleerd, doet waarschijnlijk alleen Ierland. Denemarken meldde deze week dat het afziet van een referendum. In Groot-Brittannië wordt flinke druk op Brown uitgeoefend om de kiezer wel te raadplegen, maar hij lijkt de wens op dit punt niet in te willigen, tot opluchting van Brussel. De bedoeling is dat de 27 landen de ratificatieprocedure over ruim een jaar hebben afgerond, zodat het verdrag op 1 januari 2009 in werking kan treden.