Hoe ga je om met verschillen in de kerkelijke gemeente? Ds. P. J. Teeuw schreef een instructief boek over deze vraag. Het is bedoeld om leiding te geven, vooral in gemeenten van hervormd-gereformeerde signatuur. ”Omgaan met verschillen in de gemeente” is bedoeld als een toerusting. Op een pastorale wijze stelt ds. Teeuw veel dingen aan de orde, die bedoeld zijn voor ambtsdragers en gemeenteleden. Aan het einde van het boekje vinden we verschillende vragen om geestelijk onze plaats te toetsen, binnen de gemeente. De oorzaken van de verschillen peilt hij aan het begin op een heldere en diepgravende manier. De auteur noemt de verdwijning van het isolement, de toegenomen mondigheid, de geestelijke verarming en de evangelicalisering in de gemeenten.

Ds. Teeuw laat in kort bestek de stem van de kerk der eeuwen spreken, als hij de vertegenwoordigers van de Reformatie, uit de latere tijd en van de Vroege Kerk laat horen. Een duidelijke verbinding voor de gemeente wordt met de kerk der eeuwen gelegd. Ook de lijn die hij trekt in de geschiedenis is heel pastoraal bedoeld. Daarom hanteert hij geen chronologische volgorde, maar wel een indeling die erop gericht is om de gemeenten op een juiste manier de lijn van de geschiedenis voor te houden. De volgorde van de theologen Brakel, Kuyper en Hoedemaker uit later tijd is uiteraard een persoonlijke keuze.

Zelf zou ik nog een hoofdstuk hebben toegevoegd: de les van het Reveil en van Kohlbrugge. Vooral in de negentiende eeuw werd in die beweging de strijd om het ware geloof gevoerd. Op die manier zou de schrijver mogelijk de huidige impasse van de hervormd-gereformeerde denominatie nog dieper kunnen peilen. Mogelijk komt er nog een vervolg binnen de serie Artios.
Mantel der liefde

Terecht legt Teeuw alle nadruk op de eenheid van de kerk als lichaam van Christus. Hij fundeert die eenheid zeer helder op de eenheid van de kerk van het Oude en van het Nieuwe Testament. De verschillen in de kerk van het Nieuwe Testament worden aangewezen als hij het apostelconvent in Handelingen 15 aan de orde stelt. Uitvoerig bespreekt hij Paulus, die vooral de grenzen van eenheid en verscheidenheid in de gemeente Gods in zijn brieven heeft aangegeven.

Teeuw stelt drie grenzen vast die niet overschreden mogen worden: de heilshistorische, de heilsordelijke grens en de grens van de liefde. Vervolgens stelt hij de onmisbaarheid van gesprek in de gemeente aan de orde. We moeten proberen misverstanden uit de weg te ruimen. Het hoofdstuk over het gesprek is pastoraal en tegelijk ontdekkend bedoeld. Alle nadruk legt de auteur op de liefde als grondtoon voor het gesprek. De blijvende onderlinge ontmoeting is belangrijk voor het gesprek in gedeelde gemeenten, vooral ook in de doordeweekse ontmoetingen.

De liefde heeft lust in waarheid. Daarom mogen de dwalingen nimmer toegedekt worden met de mantel der liefde. Ds. Teeuw geeft de moeilijke en weerbarstige praktijk aan, omdat in geval van moeilijkheden in eigen gemeente heel vaak toevlucht naar een andere gemeente wordt genomen.

In de laatste hoofdstukken stelt hij de identiteit van de gemeente aan de orde. Hij noemt daarbij het beleidsplan. De (negatieve) les van de PKN, met een positieve uitwerking is dat we nu veel meer nadruk mogen leggen op de identiteit van de plaatselijke (wijk)gemeente. Positief is daarin dat de gemeente zelf heel sterk haar identiteit vastlegt in een beleidsplan. Aan het eind stelt collega Teeuw een van de dingen aan de orde die de hervormd-gereformeerde denominatie dreigt te scheuren. Dat is vooral de inrichting van de eredienst, die juist is bedoeld om de Heere der kerk te verheerlijken. Ds. Teeuw geeft een duidelijke grens aan, waarmee we hartelijk instemmen. Aan de hand van artikel 27 NGB stelt hij in de eerste plaats de prediking aan de orde. De nood van de kerk is immers de nood van de prediking. De schrijver kiest heel duidelijk voor de grondbeginselen van Calvijn met het oog op de eredienst.
Crisis

Na lezing bleef bij mij, ook door eigen vroegere ervaringen, een wat verlegen gevoel over. De treffende lay-out met een afbeelding van een puzzel versterken dat nog meer. We zitten als hervormd-gereformeerden in een crisis. ”De crisis van de middenorthodoxie” van de jaren vijftig is om overgeslagen naar een”crisis van de hervormd-gereformeerden”. Vragen binnen de middenorthodoxie van toen zijn naar de rechtervleugel verschoven. Aan een oplossing van die crisis voegt het boek weinig toe. Maar als we de aangegeven pastorale lijn zouden volgen, zou er heel veel opgelost kunnen zijn binnen de vanouds hervormd-gereformeerde gemeenten. Er is hoop, alleen omdat de kerk van de Heere is!