Nederland kent een rijke klokkenhistorie. Christiaan Huygens vond weliswaar niet de slinger uit, maar paste deze wel toe in een uurwerk, wat het begin was van een vaderlandse klokkenindustrie. Het hoogtepunt ligt rond 1870 in Friesland, waar de staart- en stoelklokken fabrieksmatig werden geassembleerd. Boeken over klokken verschenen echter mondjesmaat, maar nu is er weer een op de markt. Antieke klokken zijn boeiend door de combinatie van techniek, beweging, klank, volkskunst, meubelstijl, tijdsbeeld en vakmanschap van de maker. De klok informeert over tijd, soms over meer, zoals maanstand, datum of de stand van planeten en sterrenbeelden. Klokkenmakers gebruikten de beweging van het uurwerk bovendien steeds voor nieuwe toepassingen. Scheepjes die heen en weer varen, een vissertje dat zijn hengel ophaalt, vogeltjes die de klok uitvliegen, speelwerken die elk uur complete melodieën afwerken, het is allemaal bijkomende fun. Hoewel, wie in Praag op het Oudestadsplein in het astronomisch uurwerk de twaalf apostelen heeft zien passeren, weet dat het fun op hoog kunstzinnig niveau kan zijn.

De belangstelling voor antieke klokken neemt -in weerwil van de opmars van digitale uurwerken- toe. Nederland is nog voorzien van een behoorlijke voorraad goede, antieke exemplaren. Een klok was immers altijd een kostbaar meubelstuk, daar ben je dan ook zuinig op. Hoewel, elke klokkenliefhebber voelt zijn borst samenknijpen als hij verneemt hoe duizenden Friese staartklokken werden ontmanteld omdat de mode veranderde. Koper werd omgesmolten, de houten kasten gingen in vlammen op. Zo is er veel moois verloren gegaan.

Erfgoed
Wie besluit om een of meer klokken aan te schaffen en ervoor zorgt dat ze in goede conditie blijven, draagt daarmee bij aan het in stand houden van belangrijk nationaal cultureel erfgoed. Verzamelplezier heeft dus een meerwaarde.

Elke beginnende verzamelaar zal zich willen oriënteren. Internet kan veel informatie bieden, maar zelden geordend en samenhangend. Daarvoor heeft de collectioneur boeken nodig. Die verschenen er niet veel op de Nederlandse markt. Er zijn enkele standaardwerken, die ook interessant zijn voor deskundige verzamelaars en restaurateurs, zoals Bassermann-Jordan, Bossink en Zeeman. De vraag naar deze werken is echter klein. Veel groter is de belangstelling voor de kijkboeken, waarin mensen kunnen neuzen, op zoek naar hun eigen klok. Dat bevestigt immers dat hun klok waardevol is, in ieder geval belangrijk genoeg om in een boek te worden opgenomen. Als er dan ook nog een prijs bij staat, is het feest compleet.

Die prijzen zetten je meestal op het verkeerde been. In de eerste plaats omdat jouw klok natuurlijk nét iets anders is dan het afgebeelde exemplaar. Bovendien zegt de genoemde prijs nog niet zo veel. Is het een veilingprijs, een handelaarsprijs, een winkelprijs? De verschillen daartussen kunnen erg groot zijn. Een prijs noemen is één ding, die prijs ervoor krijgen is een heel andere zaak.

Letter
Jan Willem Voogd heeft in ”Antieke Nederlandse klokken” een andere, veel betere manier bedacht om aan klokken waarde toe te kennen. Hij beoordeelt ze met een letter. Elke letter vertegenwoordigt een (prijs)categorie. A staat voor een klok die geschikt is voor de beginnende verzamelaar; B voor een klok die minder gangbaar is, gewild onder gevorderde verzamelaars; C betreft een klok die je tegenkomt bij de zeer ervaren verzamelaars en D ten slotte betreft een specialistisch stuk dat je eigenlijk alleen in musea tegenkomt.

Voogds boek richt zich vooral op de (beginnende) verzamelaar. Hij benadrukt dat de keuze van een klok grotendeels berust op persoonlijke smaak en dikte van de beurs. Zeldzame klokken voor een prikje op de kop tikken is er normaal gesproken niet meer bij. Goede stukken worden meestal verhandeld door gerenommeerde klokkenantiquairs of door betere veilinghuizen. Voor minder geld kun je af en toe wel slagen, maar dan moet je kennis van zaken hebben. Soms zijn klokken -ook van beroemde makers- dermate incompleet dat ze niet veel kosten. Maar ook nooit veel waard worden. Niet elke investering verdient zichzelf dus terug.

Jan Willem Voogd schreef een toegankelijk boek, waarin de historische ontwikkeling van het Nederlandse uurwerk niet ontbreekt. Net zo min als een verhandeling over de historische ontwikkeling van de tijdmeting in Holland. Vele typen klokken komen aan de orde. Tegelijk heeft de schrijver zich hier een terechte beperking opgelegd. Het gaat om Nederlandse klokken uit de periode 1656 tot ongeveer 1870, toen de productie van de Friese stoel- en staartklokken een hoogtepunt beleefde. Verder bespreekt Voogd alleen mechanische staande, wand- en tafelklokken voor thuisgebruik en niet voor mobiel of specifiek gebruik, zoals (rijtuig)horloges, reisklokjes, chronometer prikklokken en torenuurwerken.

Titels
Naar de titel van het boek is het gissen, er worden twee titels door elkaar gebruikt. Ik houd het op de titel van de omslag: ”Antieke Nederlandse klokken”. ”Het verzamelen van…” zal later zijn toegevoegd. Jammer genoeg ontbreekt een index, waarmee termen zoals ”zaagslagwerk” gemakkelijk op te zoeken zouden zijn.

De prijs van het boek is niet al te hoog, waarschijnlijk omdat achter in het boek een zestiental advertenties van klokkenrestaurateurs is opgenomen. Wie nog meer wil, moet een jaartje wachten; dan komt een herdruk uit van Zeemans standaardwerk ”De Nederlandse staande klok”.