Elizabeth Bakker van het Comité democratisering SP, een club van actieve maar kritische SP-leden, was daags voor het congres nog bang dat ze het woord niet mocht voeren. Ze vreesde dat haar Amsterdamse afdeling haar niet zou willen afvaardigen. Maar ze werd afgevaardigd, en ze voerde het woord.„Er is een ernstig gebrek aan interne democratie. Te veel mensen hebben een dubbelfunctie”, zei ze zonder aarzeling. Ze keek even de volle hal van de voormalige Van Nellefabriek in. Op de voorste rij zat partijleider Marijnissen. „Het gebrek aan discussie en democratie schept een ongezond klimaat van kadaverdiscipline. Een afwijkende mening is binnen de SP vaak niet mogelijk.” En weg was ze, van het podium af.

Populair maakte Bakker zich niet met haar betoog. Ze kreeg een mager applausje, wat boegeroep zelfs. „Wat nou geen democratische partij”, zei Marijnissen even later. „De SP neemt alle leden serieus. Wij zijn de meest democratische partij van Nederland.” Hij ontving een ovationeel applaus.

Het tekent de verhoudingen binnen de Socialistische Partij. De overgrote meerderheid van de afgevaardigde congresleden steunt de partijtop. De kritische leden, uit Amsterdam en omgeving Utrecht, vormen slechts een kleine minderheid. De voorstellen om de partij democratischer te organiseren worden massaal weggestemd.

Historicus en SP-kenner Gerrit Voerman is niet verbaasd over de geringe steun voor het Comité democratisering SP. Hij wijst op de hiërarchische organisatie en de dubbelfuncties binnen de SP. Op het partijcongres mogen alleen de afgevaardigden van een lokale afdeling iets te zeggen. De leden komen dus niet aan het woord. Zij mogen alleen indirect meebeslissen. Bovendien is niet het partijcongres het hoogste orgaan, maar de partijraad, een soort SP-parlement. Het partijbestuur, dat door die raad moet worden gecontroleerd, zit zelf ook in de partijraad. En Marijnissen is partijvoorzitter én fractievoorzitter.

Die sturing vanuit de partijtop is vanuit het verleden wel te begrijpen, zegt Voerman. Volgens hem vertoont de SP nog steeds maoïstische trekjes. „De SP is ontstaan uit de maoïstische oppositie die in de jaren zestig uit de communistische partij stapte. Inmiddels predikt de partij solidariteit en menselijkheid. Je hoort nu nog steeds termen als „massalijn”, dat is typisch maoïstisch. Begrijp me goed: de SP is niet een maoïstische maar een democratische partij. Maar het populisme en de centrale sturing zijn vanuit de geschiedenis overgebleven.”

Voerman vindt zelf, net als het comité, dat het allemaal wel wat zuiverder kan. „Het is onzin om, zoals Marijnissen, te zeggen dat de SP de meest democratische partij in Nederland is. Dat is gewoon niet zo. Geen fractie zonder actie; vanuit die gedachte laat de partijtop functies als fractieleider en partijvoorzitter samenvallen. Maar voor het evenwicht binnen de partij is het soms juist goed als organen tegenover elkaar komen te staan. Zo werkt democratie nu eenmaal.”

De vraag is of de kritiek op de partijdemocratie nu is verstomd. De SP-top wilde met het congres een punt zetten na een onrustige periode met de voorkeursverkiezing van senator Yildirim en de schorsing van de hoofdredacteur van het partijblad Tribune, Verhey.

Het Comité democratisering SP, opgericht na de affaire-Yildirim, heeft inmiddels aangekondigd te willen doorgaan. De groep zegt steun te hebben van zo’n dertig lokale afdelingen. Bakker: „Wij staan nog steeds voor 97 procent achter het politieke beleid van de SP. Voor ons is er geen alternatief. Maar het blijft nodig om te strijden voor meer discussie en democratie in de partij. De partijtop heeft het nu te veel voor het zeggen.”