Plaats van bijeenkomst was de historische Hollandse hervormde kerk aan de Nevski Prospekt, een van de bekendste boulevards in St.-Petersburg. Het boek werd overhandigd aan de consul-generaal van Nederland, mr. E. W. V. M. Hoeks. Zo’n dertig belangstellenden woonden de plechtigheid bij.St.-Petersburg was vanouds een trefpunt van buitenlanders. Ook van Nederlanders. Tsaar Peter de Grote haalde eind achttiende eeuw Hollanders naar deze plaats. Hij had hen als handelslui nodig voor de opbouw van de stad aan de oevers van de Neva.

De Nederlanders kregen bij het ”Manifest” van 1702 „eeuwige vrijheid” van godsdienst. Zij bouwden in de loop van de eeuwen drie kerken. Het huidige gebouw aan de Nevski Prospekt is een gebouw uit 1834, dat ontstond door verbouwing en uitbreiding van de oude kerk.

Het uitbreken van de Revolutie in 1917 maakte al spoedig daarna een einde aan de Hollandse gemeente. Na 1924 dunde de gemeente uit, mede doordat veel Hollanders naar hun vaderland terugkeerden. Na 1927 was de gemeente verdwenen. Het gebouw aan Nevski Prospekt 20 kreeg een andere bestemming. De Alexander Blokbibliotheek is er nu in gevestigd.

Catastrofe
Na de Revolutie hebben zich dramatische ontwikkelingen voorgedaan, zegt prof. Holtrop, oud-zendingshoogleraar aan de Theologische Universiteit van Kampen. „Voor de buitenlandse kerken in St.-Petersburg betekende de revolutie een werkelijke catastrofe. Buitenlandse, niet-genationaliseerde leden van Russische gemeenten vluchtten. Predikanten die besloten om te blijven, werden gevangengenomen of gingen ondergronds. Kerkgebouwen werden gesloten en kerkelijke bezittingen geconfisqueerd. Voor zover deze bezittingen niet werden geroofd, vonden ze een onderkomen in musea of archieven.”

Prof. Holtrop was betrokken bij het project ”De geschiedenis van de Hollandse Hervormde Kerk te St.-Petersburg, 1717-1727”, een initiatief van de Theologische Universiteit van Kampen in samenwerking met archivarissen uit Nederland en Rusland. Tijdens de viering van de 300e verjaardag van St.-Petersburg, in 2003, werd het eerste deel van de geschiedenis van deze Hollandse kerk gepresenteerd.

Volgens prof. Holtrop had niemand verwacht dat er na een hele eeuw van verwoesting en antigodsdienstig beleid van de Sovjetautoriteiten nog wat over zou zijn van het sociale, culturele en godsdienstige leven van de buitenlandse kerken vóór de Revolutie. „Het was een grote verrassing toen een aantal historici en archivarissen het bestaan van de archieven van buitenlandse kerken in het centrale historische staatsarchief van het vroegere Leningrad ontdekte.”

In de nieuwe bundel zijn achttien artikelen opgenomen over onder meer Zweedse, anglicaanse en lutherse kerken, maar ook over piëtisten uit Halle die zich in de loop van de tijd in St.-Petersburg en andere delen van Rusland hebben gevestigd. Tevens biedt het boek een inventaris van de verschillende archieven waarin materiaal te vinden is over buitenlandse kerken in deze stad.

Volgens prof. Holtrop was St.-Petersburg vanouds een stad met een grote culturele en religieuze diversiteit. „Alexander Dumas noemde de Nevsky Prospekt de straat van de godsdienstige tolerantie. De aanwezigheid van veel buitenlanders uit verschillende geloofsrichtingen verleende St.-Petersburg een internationale aantrekkingskracht. Als we beseffen dat de stad gebouwd is door architecten en arbeiders uit heel Europa en een smeltkroes was van Europese kerken en verschillende geloofsrichtingen, kunnen we terecht vaststellen dat St.-Petersburg de eerste werkelijk Europese stad was.”

Rijk verleden
Prof. dr. W. Janse, hoogleraar kerkgeschiedenis aan de Vrije Universiteit in Amsterdam en aanwezig bij de presentatie, noemt het gepresenteerde boek een aanwinst voor de ”Series in Church History” van uitgeverij Brill, waarvan hij redacteur is. „St. Petersburg heeft een rijke geschiedenis én uitzonderlijk rijke archieven. Rusland ontbrak tot nu toe in de serie. Het boek is de eerste wetenschappelijke studie naar drie eeuwen godsdienstig leven in St.-Petersburg en Noordwest-Rusland.”

Een van de belangrijke afdelingen van uitgeverij Brill is IDC Publishers, gespecialiseerd in het opslaan van zeldzaam archiefmateriaal in digitale vorm. Prof. Janse: „Vanuit Rusland heeft IDC Publishers enorm veel materiaal in haar digitale bibliotheek. Het nu verschenen boek hoort thuis in elke Petersburgse bibliotheek en culturele en educatieve instelling. Eigenlijk bij iedereen die gegrepen is door het rijke verleden van St.-Petersburg.”