Lucia de B. zit al zes jaar in de gevangenis. Er ligt al een jaar een verzoek tot herziening, waarover recent de Commissie evaluatie afgesloten strafzaken (CEAS) een indringend advies heeft afgegeven, maar daarover is nog geen uitspraak gedaan door de Hoge Raad. Gezaghebbende wetenschappers uit binnen- en buitenland hebben laten weten dat Lucia de B. nooit veroordeeld had mogen worden op basis van haar dossier.In de strafrechtspraak komen dikwijls vragen van technische aard aan de orde. Rechters en officieren van justitie moeten steeds meer vertrouwen op de resultaten van deskundigenonderzoek. Maar ook een deskundige kan zich niet altijd losmaken van een subjectief oordeel, zoals dat ook voor andere mensen, bijvoorbeeld rechters, geldt. Iedereen wordt onbewust beïnvloed door zijn referentiekader en zijn omgeving, ook een rechter. Soms komt de verdediging met een contra-expertise en dan zal de rechter moeten kiezen aan welk deskundigenoordeel hij de meeste waarde hecht. Maar hij is daartoe meestal niet in staat omdat er vrijwel geen rechters zijn die naast rechten ook rechtspsychologie hebben gestudeerd.

Het is merkwaardig dat de commissie-Buruma, die de herzieningsverzoeken beoordeelt, alleen uit juristen bestaat en de commissie-Posthumus ll wordt gedomineerd door juristen en politieambtenaren. En het zijn vooral de politieambtenaren en juristen die debet zijn aan gerechtelijke dwalingen, die vooral door rechtspsychologen zijn blootgelegd.

Super
Het vaststellen van feiten is de kern van de taak van rechters (en politie en OM). Dat is een logische taak, waar juristen in het algemeen niet voor worden opgeleid. Onderzoeksmethoden, logica, dataverwerking en statistiek zijn onderontwikkelde gebieden bij juristen.

In dit kader wordt de discussie over deelname van niet-juristen aan de rechtspraak weer relevant. Hiermee bedoel ik niet de ”gewone” burger, waar het gevoel meestal hogere prioriteit heeft dan kennis en ervaring, maar superdeskundigen op andere terreinen dan het recht. Deelname van deskundige ”leken” kennen we al in Nederland. In het medisch tuchtrecht oordelen rechters en artsen gezamenlijk. In het strafrecht wordt over verlenging van tbs in hoger beroep geoordeeld door rechters en gedragsdeskundigen.

Het is een nadere discussie waard of ook op andere terreinen superdeskundigen aan de rechtspraak zouden kunnen deelnemen, bijvoorbeeld aan ingewikkelde milieuzaken, fraude en andere financiële criminaliteit. Maar ook op het terrein van het familierecht, waar (kinder)psychologen bij scheiding nuttig werk kunnen verrichten, zoals rechtspsychologen in het strafrecht. Wel is het noodzakelijk dat er een register komt van superdeskundigen die aan bepaalde voorwaarden voldoen. Immers, niet iedere professor is deskundig. Zo leert ons bijvoorbeeld de Puttense moordzaak of de Schiedammer parkmoord.

Orgaan
Een ander debat over de rechterlijke macht gaat over de vraag wie wij het allerlaatste woord geven. In een artikel van de rechtspsycholoog prof. dr. Hans Crombag e.a. in het Nederlands Juristenblad van 26 oktober, bepleiten zij een onafhankelijk bestuursorgaan - vergelijkbaar met de Onderzoeksraad voor veiligheid, dat de Hoge Raad adviseert over herzieningsverzoeken. SP-Kamerlid De Wit bepleit een vergelijkbaar voorstel: een Raad voor rechtszekerheid die de rechterlijke macht kan dwingen een zaak opnieuw te bekijken.

Tot voor kort werd aangenomen dat een rechter geen andere fouten kan maken dan als gevolg van onvolledige informatie. Maar dat is natuurlijk onzin. De geschiedenis heeft dat bewezen.

Een herzieningsverzoek komt feitelijk neer op het vragen aan de rechterlijke macht om zijn eigen fout toe te geven. Wie denkt dat de magistratuur zelf in staat is om belangeloos en onpartijdig onderzoek te doen naar eigen falen, is goedgelovig.

De auteur is jurist en gezondheidseconoom.