”Walkuren van het Derde Rijk. De vrouwen van de nazi’s”
Auteur: Anna Maria Sigmund
Uitgeverij: Aspekt, Soesterberg, 2002
ISBN 90 5911 034 X
Pagina’s: 288
Prijs: € 24,98. Een deel van de titel van het onlangs verschenen boek met kleine biografieën, ”Walkuren van het Derde Rijk” van de hand van de Oostenrijkse Anna Maria Sigmund, keert terug in de naam van de Engelse Nazi-aanhangster Lady Unity ”Valkyrie” Mitford. De Nederlandse titel is in vergelijking met het oorspronkelijke Duitse ”Die Frauen der Nazis” goed gekozen.

De nationaal-socialisten geloofden immers heilig in de waarde van de eigen Germaanse tradities en dus ook in de betekenis van de zogenaamde Walküren. Deze Walküren, die prominent optreden in een deel van Wagners opera ”Der Ring des Nibelungen”, waren de afgezanten van Wodan. Hun taak bestond uit het ophalen van de op het slagveld gesneuvelde soldaten om hen naar het Walhalla te begeleiden. Al te letterlijk moeten we de aanduiding ”Walkure” overigens niet op de vrouwen van de prominente nazi’s betrekken. Tussen de ene en de andere echtgenote of geliefde, respectievelijk bewonderde vrouw bestonden aanmerkelijke verschillen.

Toen ik een aantal maanden geleden in Neu-Babelsberg bij Potsdam logeerde, wees mijn gastheer mij tijdens een wandeling door deze villawijk een groot huis aan. In dat huis had Magda Goebbels gewoond toen zij als jong meisje in het huwelijk was getreden met de rijke, veel oudere Berlijnse fabrikant Günther Quandt. Magda Friedländer, zoals zij zich naar haar Joodse stiefvader noemde, liet haar huwelijk op de klippen lopen door een verhouding te beginnen met de zionist Chaim Vitaly Arlosoroff. Zou deze relatie duurzaam zijn geweest, dan was Magda Friedländer op een kibboets in Palestina beland.

Helaas nam zij in 1930 deel aan een manifestatie van de nazi’s, hoorde daar Joseph Goebbels spreken en was vanaf dat ogenblik gefascineerd door de nationaal-socialistische ideeën: „Van het Berlijnse nationaal-socialisme, gedragen door fanatisme, meedogenloosheid en hectiek, ging voor de gecultiveerde vrouw eenzelfde onbestemde sensatie uit als van een stierengevecht. Dat was pas het ’echte leven’: daar mocht ze niet ontbreken. Daar lag haar toekomst.” (pag. 68)

Totale devotie
Of dit een afdoende verklaring is voor de totale devotie van Magda Goebbels richting Führer Adolf Hitler, betwijfel ik. Het aan haar gewijde hoofdstuk heb ik echter zonder reserve met interesse gelezen. Omdat zowel de binnen de germanistiek, op de Romantiek gepromoveerde Joseph Goebbels als zijn ontwikkelde en beschaafde vrouw hebben getoond dat ze zelfstandig konden denken. Waarom deden ze het dan niet op cruciale momenten? Het echtpaar Goebbels verheerlijkte Adolf Hitler zo bovenmatig dat zij na de zelfmoord van Hitler op 1 mei 1945 hun eigen leven en dat van hun zes kleine kinderen door het innemen van gif beëindigden. Deze verheerlijking had religieuze trekken, pseudo-religieus welteverstaan.

Omdat er de laatste tijd nogal wat boeken over Eva Braun en over het leven op Hitlers Berghof in de Zuid-Beierse bergen zijn verschenen, is het aan deze geliefde van Hitler gewijde hoofdstuk niet echt interessant. Eva Braun moet ook in werkelijkheid een onbeduidende personage zijn geweest. Wat mij betreft, geldt hetzelfde voor Hitlers nichtje Geli Raubal, die al of niet door de schuld van Hitler in 1931 zelfmoord pleegde.

De hoofdstukken die gaan over Carin en Emmy Göring, de twee vrouwen van Hermann Göring, bevatten belangrijke informatie over de publieke verering in nazi-Duitsland van de uit Zweden afkomstige Carin. Op 20 juni 1934 werd haar lichaam van Zweden naar Duitsland overgebracht en bijgezet in de speciaal daarvoor gebouwde grafkelder op het landgoed Carinhall nabij Berlijn. Görings tweede vrouw, Emmy, was een matig interessante vrouw, actrice van beroep, die samen met haar aan de morfine verslaafde man roofde wat er aan kunst te roven viel.

Communes
Mogelijk is een gebrek aan kennis van mijn kant de verklaring voor het feit dat ik de hoofdstukken over Gerda Bormann en Lina Heydrich zeer onthullend vond. Het was mij onbekend dat de stuwende kracht achter het nazi-idee om het monogame huwelijk af te schaffen de bescheiden Gerda Bormann was. De brieven die Martin en Gerda Bormann aan elkaar schreven, onthullen zonneklaar dat zij een rabiate antisemiet was en de geestelijke moeder van het plan om communes te stichten waar de soldaten tijdens hun verlof het broodnodige nageslacht konden verwekken.

In de biografie van Lina Heydrich boeide mij vooral de persoon van haar man, het hoofd van alle nazi-veiligheidsdiensten Reinhard Heydrich. Heydrich was een zeer begaafde man, zowel als uitvoerend musicus als in de rol van sportman. Hij kwam uit een in kunstzinnig opzicht actieve familie die met het antisemitisme van de nazi’s niets te maken wilde hebben. Nochtans was Reinhard Heydrich de kwade genius achter de organisatie van de deportatie van de Europese Joden naar de vernietigingskampen.

Als rijksprotector van Bohemen en Moravië wist hij door het verbeteren van de levensomstandigheden van de Tsjechische arbeiders de situatie er te consolideren. Volgens Anna Maria Sigmund was de betrekkelijke rust van de Tsjechen het motief voor de geallieerden om nabij Praag drie infiltranten te droppen die Heydrich moesten liquideren en op die manier de terreur van de Duitsers als het ware zouden uitlokken. Aldus geschiedde. Heydrich overleed op 4 juni 1942. De Duitsers lieten honderden mensen doodschieten of naar de kampen afvoeren. Maar klopt Sigmunds redenering ten aanzien van de doelstelling van de geallieerden?

Kattenkwaad
Even interessant als het hoofdstuk over Lina en Reinhard Heydrich vond ik de portretten van Unity Valkyrie Mitford en Hanna Reitsch. Eerstgenoemde was een excentrieke, jonge Engelse vrouw die thuis bij haar al even excentrieke ouders niets dan kattenkwaad uithaalde en uiteindelijk haar energie richtte op Adolf Hitler. Zij was een nichtje van Winston Churchill, hetgeen de zaak nogal pikant maakt.

Unity Mitford wist zich tussen de nazi-prominenten te nestelen door bij vergaderingen en diners gewoon aanwezig te zijn en zonder schroom alle hoge functionarissen aan te spreken. Ze konden haar ook wegens haar lengte niet over het hoofd zien. Hitler was wel geamuseerd over het vrijmoedige en malle optreden van de Engelse Lady die in menig opzicht het ideaal van de Germaanse vrouw belichaamde.

Toen Engeland in 1939 aan nazi-Duitsland de oorlog verklaarde, stortte de wereld van Unity Mitford in. Zij schoot zich in een park in München een kogel door het hoofd. Ze overleefde de poging tot zelfmoord echter, werd naar Engeland gebracht en stierf in 1948. Van haar zuster, de bekende schrijfster Nancy Mitford, is een verslag van haar laatste levensjaren bewaard gebleven.

Pilote
Het wegcijferen van de eigen persoonlijke behoeften, de volledige indiensttreding bij de nationaal-socialistische beweging is wat de meesten van de hier geportretteerde vrouwen verbindt. Dat geldt ook voor Hanna Reitsch (1912- 1979), die faam verwierf als onverschrokken pilote en testvliegenier van het Derde Rijk. Van deze tomeloos actieve Hanna Reitsch is het plan afkomstig om V-1-raketten te bemannen met vrijwilligers die hun leven voor het Derde Rijk wilden opofferen. Wegens een door Heinrich Himmler veroorzaakte vertraging ging het plan tot verdriet van Hanna Reitsch niet door.

Dat zij niet in de Führerbunker in Berlijn samen met Hitler en zijn meest getrouwen de laatste adem uitblies, in plaats daarvan met een der allerlaatste vliegtuigen aan het Sovjetleger wist te ontkomen, vindt zijn oorzaak in Hitlers bevel om de rebellerende Himmler op te sporen en te arresteren. Hanna Reitsch overleefde de oorlog, bracht in 1961 een bezoek aan haar vroegere collega Wernher von Braun, de man van het Amerikaanse ruimtevaartprogramma en werd in 1962 zelfs de favoriete privé-pilote van de Ghanese president Kwame Nkrumah. Hanna Reitsch moet een kat met negen levens zijn geweest.

Fanatiekelingen
Uit ”Walkuren van het Derde Rijk” valt te concluderen dat de vrouwen van de nazi-bonzen zich in hun activiteiten over het algemeen niet beperkten tot het door de partij gepropageerde gezinsleven. Eva Braun was voor Hitler daarentegen niet meer dan een ornament. Zij vormde de uitzondering. De anderen waren fanatieke verdedigers van de nationaal-socialistische levensovertuiging. Misschien waren zij nog wel fanatieker dan hun -niet zelden overspelige- mannen, omdat zij de gruwelen van de praktijk niet met eigen ogen hoefden te aanschouwen.

Lina Heydrich had op haar landgoed Jungfern-Breschan tachtig Joodse gevangenen uit Theresienstadt tewerkgesteld, maar de aanwezigheid van deze mensen liet haar niet nadenken over de achtergronden van hun situatie. Deze mensen stonden vanzelfsprekend ter beschikking. Aan het kamp moest ze per persoon per dag een bedrag betalen. Dat weigerde ze, ander verzet viel niet te verwachten.

Het leven als vrouw van een prominente nazi bracht geweldige voordelen met zich mee. Deze echtgenotes konden zich legaal verrijken met het bezit van anderen. Ze hadden de anderen, de gegoede burgerij, altijd benijd om hun bezittingen, nu konden ze naar hartelust graaien en roven. Bij hun ouders zie je in de helft van de gevallen nog de aanwezigheid van de oude burgerlijke waarden. De treurige vergissing was dat deze generatie, die tijdens de negentiende eeuw was opgegroeid, in het nationaal-socialisme een herstel van de oude, beproefde waarden zag. Men was bereid om ten gunste van die waarden als vlijt, trouw en gehoorzaamheid veel nazi-onrecht als groeistuip door de vingers te zien. Maar de generatie na hen, de generatie van de vrouwen van de nazi’s, bezat die burgerlijke verankering niet. Dat laat dit boek in de conflicten tussen de generaties zien.