Van de hand van de bekende Schotse godgeleerde James Durham verscheen een bijzonder boek over ergernis en verdeeldheid in het kerkelijk leven. De boodschap daarvan blijft actueel, juist in een tijd waarin verdeeldheid het kerkelijk beeld in ons land bepaalt. In 1680 verscheen ”A Treatise concerning Scandal” van James Durham. In de Nederlandse vertaling van H. C. Pas-Donker luidt de titel: ”Opdat de bediening niet gelasterd worde. Over ergernis en verdeeldheid in het kerkelijk leven”. Dit geeft de inhoud op een juiste wijze weer.

In zijn tijd was de begaafde ds. Durham zeer begaan met de situatie van de kerk in zijn land. Hij maakte de trieste verdeeldheid mee van de Schotse kerk in de zeventiende eeuw. Op zijn sterfbed dicteerde hij deze verhandeling over de ergernis en verdeeldheid in de kerk en de middelen tot herstel daarvan. Vandaar dat het ook wel genoemd wordt: ”Het testament van een stervende aan de kerk van Schotland”. Gedurende lange tijd werd het beschouwd als hét boek over het omgaan met kerkelijke twist en verdeeldheid.

Het keurig uitgegeven ”Opdat de bediening niet gelasterd worde” is verdeeld in vier onderdelen, die elk weer verdeeld zijn in hoofdstukken. Deze onderdelen zijn ergernis in het algemeen, openbare ergernissen, ergernissen in de leer en ergerlijke verdeeldheid. De schrijver geeft een grondige analyse van het begrip ergernis. Deze naam is ontleend aan de brief aan de gemeente van Pergamus, waar gesproken wordt van de ”aanstoot” die Bileam de Israëlieten voorwierp. Het was voor hen een struikelblok, waarover zij vielen. Zo merkt de auteur op dat er ergernissen zijn in de omgang van mensen met elkaar. Dat kan de naaste schaden, maar ook de gemeente, waardoor het kerkelijke leven schade wordt berokkend.

Het is ondoenlijk een gedegen bespreking te wijden aan de inhoud van deze hoofdstukken. Bijzonder leerzaam acht ik de gedeelten die handelen over de schadelijke invloeden van drift, twist en tweedracht, die zo verstrekkend kunnen zijn in hun gevolgen. Zij veroorzaken verwijdering en brengen scheiding tussen hen die eerst op het nauwst aan elkaar verbonden waren. De woorden en daden van de ander worden gewantrouwd. Zo wordt de gemeenschap van de christenen verbroken. Een voorbeeld is de twist tussen Barnabas en Paulus.

Vurige strijd
„We vinden bijna nergens groter vuur dan onder de godgeleerden met verschillende opvattingen, die het toch over de hoofdzaken eens zijn”, schrijft Durham. Ten bewijze daarvan wijst hij op de voorwoorden en geschriften van overigens voortreffelijke godgeleerden, waar ernstige aantijgingen worden aangetroffen. Daarbij worden kerkvaders en oude theologen aangehaald, uit wier werken dit ook blijkt. Deze citaten getuigen van de grote kennis die de schrijver heeft van de patristiek.

Op synodes en concilies is gebleken dat het mensen in een kwaad daglicht stellen en de verstoorde persoonlijke relaties bijdroegen tot iemands afzetting, meer dan de persoonlijke opvattingen van betrokkenen. Dan is er geen gemeenschap meer met elkaar en geen onderling vertrouwen. Die vertrouwensbreuk versterkt zich onder volgelingen. Zelfs als de aanstichters overleden zijn wordt er soms nog generaties lang vurig gestreden.

Durham haalt het voorbeeld aan van de innemende en gematigde godgeleerde Melanchton, die twisten ”rabies Theologorum” (theologenwoede) noemde. Hij prees zichzelf gelukkig dat hij daarvan bij zijn dood verlost zou zijn. Zij deden hem meer verdriet dan alle tegenwerking van openlijke tegenstanders.

Het laatste deel beschrijft wat er moet worden ondernomen om tot eenheid te komen en die te bewaren. Hier komen aan de orde wat we om de eenheid moeten verdragen, de gelegenheid tot gesprek, de goede voorbereiding ertoe, ernst en inschikkelijkheid enz. Hierbij worden woorden van Augustinus aangehaald, die hij in de strijd met de donatisten heeft gesproken. Deze hadden het doel de partijen bij elkaar te brengen.

Geen twistgesprekken
Zo geeft de schrijver regels voor het bijleggen van leerstellige geschillen. Daarbij moet het niet over wezenlijke punten gaan, want dan kan er van een compromis geen sprake zijn. Openbaar debat, mondeling of schriftelijk, heeft zijn nut in de praktijk nooit bewezen. Anders dan formele, aangekondigde twistgesprekken brengen vriendelijke en vertrouwelijke gesprekken de waarheid aan het licht.

De boodschap van Durham blijft actueel, juist in een tijd waarin verdeeldheid het kerkelijk beeld in ons land bepaalt. De schrijver baseert zich in zijn zoektocht naar antwoorden voortdurend op de Schrift. Daarmee geldt zijn boodschap alle plaatsen en alle tijden.