Het product: 3es sinas
Fabrikant: Bavaria NV
Onderzocht op: sinaasappelen
Land/gebied van herkomst: Afrika, Europa en Zuid-Amerika
Philip Ebels, woordvoerder van Fairfood: „In deze sector spelen verschillende problemen. Het grootste is kinderarbeid. Daarnaast is er sprake van slechte arbeidsomstandigheden en oneerlijke handel. Bovendien daalt door overirrigatie het grondwaterpeil in sommige gebieden zo hard, dat komende generaties daar de dupe van zijn.”
Alternatief: „Spa en Fruit Orange van Spadel Nederland BV.”
Waarom: „Van de dertien fabrikanten die de vragenlijst over sinas hebben gekregen, vulde alleen Spadel de lijst in. Daardoor weet de consument wat er tijdens het productieproces gebeurt. Bovendien zorgt Spadel voor een redelijk loon en ziet de fabrikant er op toe dat er geen sprake is van misbruik van kinderarbeid.”
Reactie Bavaria NV: Bavaria wil zelf niet reageren, maar verwijst door naar de de Vereniging Nederlandse Frisdranken Industrie (NFI), de brancheorganisatie voor de Nederlandse frisdranken- en mineraalwaterindustrie. De NFI verwijst op haar beurt door naar de Federatie Nederlandse Levensmiddelen Industrie, (FNLI). Marco Kreuger, manager duurzaamheid en consumentenzaken: „Wij zijn het niet eens met de methode die Fairfood hanteert. Het grootste probleem vinden wij dat producten het stempel unfair krijgen als fabrikanten de vragenlijst niet beantwoorden. Verder hebben wij ook kritiekpunten op het onderzoek zelf. Fairfood kan bijvoorbeeld niet van fabrikanten vragen om garanties in het productieproces. Producenten kunnen gewoonweg niet alles controleren. Vullen ze dan toch in dat het hele productieproces gegarandeerd fair verloopt, dan liegen ze. Ook hebben wij er moeite mee dat Fairfood het hele product afserveert terwijl er slechts een klein bestanddeel niet fair is. Wij vinden het initiatief sympathiek, maar de methode niet hanteerbaar.”Het product: Albert Heijn Huismerk Cashewnoten gezouten
Fabrikant: Albert Heijn
Onderzocht op: cashewnoten
Land/gebied van herkomst: Onder meer Afrika en India
Fairfood: „Bij de oogst van cashewnoten valt naast kinderarbeid vooral de ongelijke behandeling van mannelijke en vrouwelijke arbeiders op. Vrouwelijke plukkers hebben veel minder rechten dan hun collega’s van de andere sekse. Mannen krijgen loon per dag of per uur uitbetaald, de vrouwen per geplukte noot. Verder krijgen mannelijke arbeiders een soort werkloosheidscompensatie als de plantages buiten het plukseizoen dicht zijn. Vrouwen krijgen in de meeste gevallen niets.”
Alternatief: „Fair Trade Original Gezouten Cashewnoten of de biologische De Nieuwe Band cashewnoten.” Waarom: „Fair Trade Original draagt zorg voor gezonde en veilige arbeidsomstandigheden van werknemers. De Nieuwe Band let er op dat de productietechnieken natuur- en milieuvriendelijk zijn.”
Reactie persvoorlichter José Mes van Albert Heijn: „We waarderen de initiatieven die consumenten bewust maken van duurzaam ondernemen. De handelswijze van Fairfood vinden we echter onredelijk. Ze eisen dat we voor ieder product een groot aantal A4-tjes invullen. Zodra je dat niet doet, bestempelen ze de producten als unfair. Fairfood gaat volledig voorbij aan alle initiatieven die wij met samen met andere organisaties uitvoeren. De contacten met bijvoorbeeld het Wereld Natuur Fonds zijn prima.”

Het product: Stegeman leverworst
Fabrikant: Stegeman
Onderzocht op: soja
Land/gebied van herkomst: Zuid-Amerika
Fairfood: „Fabrikanten maken leverworst van varkensvlees. De varkens krijgen voornamelijk soja te eten. In de sojasector bestaan verschillende problemen. In de eerste plaats kappen arbeiders veel tropisch regenwoud om plantages aan te kunnen leggen. In de tweede plaats worden de plantages besproeid met chemicaliën; dat is slecht voor mens en milieu.”
Alternatief: „Leverworst van de keurslager.”
Waarom: „Transparante werkwijze.”
Reactie persvoorlichter Margreet Slijkhuis van Stegeman: „Wij zien toe op onze leveranciers. Op hun beurt kijken die weer naar de werkwijze van hun leveranciers. Die keten is mede door onze schaalgrootte ontzettend uitgebreid. Bovendien zijn we een marktgericht bedrijf. Dat betekent dat we voor de consument een zo aantrekkelijk mogelijke prijs moeten bieden. We geven ruiterlijk toe dat daar een spagaat zit. Maar wij doen ons uiterste best om zo eerlijk mogelijk te ondernemen.”

Het product: Verkade Tablet puur
Fabrikant: United Biscuits Netherlands
Onderzocht op: cacao
Land/gebied van herkomst: Ivoorkust, Ghana, Nigeria en Indonesië
Fairfood: „In de cacaosector heersen veel misstanden. De grootste daarvan zijn kinderarbeid en slavernij. Veel cacao komt uit Ivoorkust. In dat land werken meer dan 200.000 kinderen onder gevaarlijke omstandigheden op plantages. Ook is er sprake van oneerlijke handel. Het westen heft hoge importbelastingen op bewerkte producten. Daardoor kunnen West-Afrikaanse landen alleen maar ruwe producten leveren.”
Alternatief: „Er zijn verschillende alternatieven. De bekendste zijn de repen met het Max Havelaar-keurmerk zoals de chocolade van Tony’s chocolonely.”
Waarom: „Tony’s chocolonely biedt opening van zaken over het productieproces van hun artikelen.”
Reactie United Biscuits: De fabrikant verwijst door naar de Vereniging voor de bakkerij- en zoetwarenindustrie (VBZ), de brancheorganisatie voor fabrikanten van koek, snoep en chocolade. Ton Baas, directeur van de VBZ: „Bedrijven als Verkade en bijvoorbeeld Nestlé opereren zo internationaal dat ze er weinig heil in zien om vragenlijsten van een kleine Nederlandse organisatie in te vullen. Bovendien pakken wij onze verplichtingen echt wel op. Mars investeert momenteel bijvoorbeeld miljoenen in projecten in Ivoorkust. We slaan ons niet op de borst. De arbeidsomstandigheden in de cacaosector in West-Afrika zijn niet ideaal. We moeten echter ook niet verwachten dat deze problemen in één dag zijn opgelost. Duurzaamheid is een lang traject. Het is wel erg makkelijk van Fairfood om anderen te veroordelen.”

„Het probleem ligt aan de andere kant van de wereld”
Eelco Fortuijn, oprichter van Fairfood, reisde eind jaren negentig als bedrijfskundig consultant door Azië, Zuid-Amerika en West-Afrika. Tijdens zijn zoektochten naar goede handelsproducten stuitte hij op veel ellende en misstanden in de voedselketens. Die kennis in combinatie met het feit dat er per dag 25.000 mensen op de wereld sterven van de honger was voor Fortuijn de aanleiding om Fairfood op te richten.

Vorig jaar stuurde de lobby-organisatie voor het eerst lijsten rond waarop producenten konden aangeven hoe zij omspringen met productie-, verwerkingsomstandigheden en duurzaamheid. Producten van fabrikanten die de lijsten niet terugstuurden, bestempelde Fairfood als unfair. Met als resultaat: het tweede jaar was de respons beduidend hoger. Ongeveer een kwart van de vragenlijsten kwam ingevuld terug.

De uitkomsten zijn terug te vinden in een lange lijst van 1500 boodschappen. Fairfood maakt het consumenten daardoor gemakkelijker om in de supermarkt voor een eerlijk product te kiezen. Philip Ebels, persvoorlichter: „Heel concreet betekent dat: Tropicana sinaasappelsap laten staan en kiezen voor Appelsientje. Appelsientje is namelijk wel transparant over het productieproces en daardoor eerlijker dan Tropicana die geen opening van zaken wil geven.”

Onprettig
Dat multinationals de lijsten niet willen invullen omdat Fairfood een vrij kleine Nederlandse organisatie is, ligt volgens Ebels niet voor de hand. „Al die bedrijven hebben ook een Nederlandse tak. Zij kunnen zelf aankloppen bij het hoofdkantoor en de noodzaak van invullen aantonen. Want de vragenlijsten leeg laten, betekent dat wij de producten als unfair bestempelen. Dat is uiteraard onprettig. Zeker in een tijd waarin de belangstelling voor duurzaamheid in de samenleving groeit.”

Het is belangrijk dat consumenten hun verantwoordelijkheid nemen, benadrukt Ebels. „Decennialang is er weinig aandacht geweest voor alle misstanden. Dat kon ook gemakkelijk want het probleem ligt nu eenmaal aan de andere kant van de wereld. Uit een publieksonderzoek dat wij afgelopen voorjaar hielden, bleek echter dat 83,5 procent van de bevolking zich bewust was van de relatie tussen westers consumentengedrag en armoede en honger in ontwikkelingslanden. Gaan al deze mensen bewust kiezen, dan kan het niet anders of de multinationals moeten hen serieus nemen.”

Keurmerk of koopadvies
Fairfood, Max Havelaar of UTZ Certified. Wat gaat er precies achter deze keurmerken schuil? Om maar met de eerste te beginnen: Het is een misverstand dat Fairfood een keurmerk is. De organisatie beoordeelt producten en geeft een koopadvies aan de consument. Keurmerken hebben een andere functie. Zij garanderen een bepaald productieproces.

Vooral bekend van koffie, thee en bananen. Maar ook honing, vruchtensappen, ijs en sperziebonen zijn -voorzien van het keurmerk- in supermarkten en wereldwinkels verkrijgbaar. Het Max Havelaar Keurmerk garandeert dat importeurs en handelaren tegen fatsoenlijke voorwaarden producten inkopen bij boerenorganisaties in ontwikkelingslanden. De belangstelling voor producten neemt volgens campagnemanager Jochum Veerman nog steeds toe. „Dit jaar verwachten wij voor het derde jaar op rij een omzetstijging van 20 procent.” Meer informatie: www.maxhavelaar.nl.

Als koffieboeren en coöperaties zorg dragen voor het milieu en de mensen die op hun plantages werken, mogen ze het UTZ Certified logo voeren. Hoewel het een relatief jong keurmerk uit 2002 is, heeft het in vijf jaar tijd toch al 25 procent van de Nederlandse koffiemarkt weten te bemachtigen. „UTZ Certified is geen concurrent, maar een aanvulling op koffie van Max Havelaar”, meldt persvoorlichter Henrike Offeringa. „Ons keurmerk is vooral terug te vinden op huismerken als koffie van C1000 en Perla van Albert Heijn.” Grappig detail: wie de houdsbaarheidsdatum van een pakje Perla op de website van Albert Heijn intikt, kan nagaan bij welke coöperatie zijn kopje koffie vandaan komt. Ook McDonald’s schenkt sinds kort koffie met het UTZ Certified keurmerk.

Klik hier voor de complete lijst met (un)faire en twijfelachtige producten