De oorzaak voor dit de facto moratorium op executies is de beslissing van het federale hooggerechtshof in Washington om zich over de doodstraf te buigen.’s Lands hoogste rechters buigen zich niet over de grondwettelijkheid van de doodstraf. Die staat niet ter discussie. Maar recente ontwikkelingen hebben geleid tot twijfels. Het gaat hierbij in de eerste plaats om de vraag of de manier waarop de doodstraf wordt voltrokken in overeenstemming is met de grondwet. Verder blijkt het Amerikaanse strafrechtsysteem niet waterdicht. Er worden fouten gemaakt door politie en justitie. Dat blijkt de laatste jaren vooral door DNA-onderzoek, dat nu vrijwel in alle staten beschikbaar is.

De Amerikanen hebben zware misdadigers in de loop van de jaren op verschillende manieren geëxecuteerd. Maar elke methode heeft haar eigen problemen. „Ophangen is niet zo simpel als het lijkt; de elektrische stoel is ook geen perfect middel en dat geldt ook voor de gaskamer. In 1977 kwam dokter Jay Chapman in Oklahoma met de dodelijke injectie als de „meest humane” manier van executeren. Die methode wordt nu het vaakst toegepast”, aldus Noreen Clancy van de researchorganisatie Rand Corporation in Washington.

Maar ook bij deze vorm van executie in drie fasen doen zich af en toe problemen voor. In de eerste fase krijgt de veroordeelde een injectie die hem in diepe bewusteloosheid moet brengen. De tweede injectie moet alle spierwerking stoppen en bij de derde stopt ook het hart. Maar in mei vorig jaar hief in Ohio de veroordeelde Joseph Clark na de eerste injectie zijn hoofd op en zei tot zijn executeurs: „Heren, het werkt niet.” Verder veroorzaken de twee laatste injecties volgens sommige deskundigen bij de veroordeelden soms ernstige pijn.

„Dat is in strijd met de grondwet, die „wrede en ongebruikelijke straffen” verbiedt. Verschillende rechtbanken hebben daarom in de laatste jaren soms executies opgeschort. Een geplande executie in Kentucky staat nu op de agenda van het hooggerechtshof in Washington. Dat behandelt de zaak -Baze tegen Rees- in januari of februari. In juni volgt dan de uitspraak. Tot die tijd zullen er in de VS weinig of geen executies plaatshebben, omdat staten -en de rechtbanken- het oordeel van ’s lands hoogste rechters willen afwachten”, zegt Clancy.

Wat is het alternatief, als het hooggerechtshof beslist dat de huidige methode in strijd is met de grondwet? „Sommige deskundigen hebben voorgesteld om ter dood veroordeelden op dezelfde manier te executeren als dieren. Namelijk door een overdosis anesthesie oftewel verdovende middelen. Dat is misschien een effectieve methode, maar ja, welke staat durft het eerst te ’experimenteren’ met deze nieuwe methode”, vraagt Noreen Clancy zich af.

Behalve deze technische vragen over executies, duikt zowel in vakkringen (politie, justitie, advocatuur) als in publieke discussies steeds vaker de vraag op hoe zeker men er wel van is dat iemand die wordt geëxecuteerd ook daadwerkelijk schuldig is. Sinds DNA-tests algemeen ingang hebben gevonden zijn in de VS tenminste 200 veroordeelden -ter dood veroordeelden en mensen die tot lange celstraffen waren veroordeeld- vrijgelaten omdat uit de tests bleek dat zij onschuldig waren.

„Het Amerikaanse juridische systeem is soms corrupt, maar ook vaak erg slordig. Nu is DNA-onderzoek niet het wondermiddel om dat allemaal te corrigeren, maar het blijkt wel al tal van juridische fouten gecorrigeerd te hebben”, zegt William Neukom, voorzitter van de ABA (America’s Bar Association), de meest invloedrijke advocatenorganisatie in de VS. Zijn er in het verleden onschuldigen geëxecuteerd? „De overheid houdt vol van niet, maar het is statistisch gezien bijna ondenkbaar dat dat nooit is gebeurd. Daarom horen wij steeds meer twijfels uit allerlei kringen over de doodstraf. Uit onderzoek blijkt dat een ruime meerderheid van onze bevolking voor de doodstraf is, maar steeds meer mensen eisen wel dat ons rechtssysteem de executie van onschuldigen onmogelijk maakt”, aldus Neukom.