Vroeger bleef de radicale islam in Pakistan beperkt tot enkele geïsoleerde streken in de bergen bij de Afghaanse grens, maar de laatste twee jaar zijn de radicale moellahs en hun volgelingen uitgezwermd over grote delen van Noordwest-Pakistan. De afgelopen maanden zijn zij buiten de traditionele stamgebieden getreden en hebben zij bruggenhoofden gevestigd in steden en in de noordelijke Swatvallei. Hun aanwezigheid in de schilderachtige vallei werd nieuws toen de regering daar onlangs soldaten heen stuurde om tegen hen op te treden.„Ik kan u vertellen dat er geld komt van al-Qaida. Als al-Qaida hier geen leiding aan gaf, konden we niet vechten”, zegt Abdul Samad, een stevige, gedrongen strijder uit de Oost-Afghaanse provincie Nangarhar die het contact onderhoudt tussen Talibangelederen aan beide kanten van de grens. Zelfs tijdens de gevechten maken de extremisten tijd vrij om bezoekende journalisten te woord te staan.

De toenemende instabiliteit in Noordwest-Pakistan ondermijnt de autoriteit van Musharraf, die toch al is aangeslagen door de triomfantelijke terugkeer van oud-premier Benazir Bhutto en de daarop volgende bloedige zelfmoordaanslag, die 140 levens eiste.

De taliban en al-Qaida werden in de verdediging gedrukt toen de VS en hun Afghaanse bondgenoten eind 2001 het talibanbewind omverwierpen. Maar vandaag, zo zeggen bewoners van het Pakistaanse grensgebied, zijn de Arabieren, Oezbeken en Tadzjieken teruggekeerd om de rijen te versterken van de plaatselijke extremisten, die net als hun Afghaanse buren over de grens tot de Pathaanse bevolkingsgroep behoren.

„De Pakistanen, en dus ook de Verenigde Staten, hebben vrijwel geen controle op de gebeurtenissen in de noordelijke Pathaanse regio’s”, zegt Milt Bearden, voormalig CIA-chef in Pakistan. „Ik geloof dat niemand in Washington het in de gaten heeft”, zegt hij. „Swat verliezen is een ramp.”

De moslimgeestelijke Maulana Fazlullah, een vriend van de taliban, heeft een eigen ministaatje opgezet in Swat, een provincie van 4000 vierkante kilometer die vanwege zijn besneeuwde bergtoppen vroeger bekend stond als het Zwitserland van Azië.

Via een FM-zender verspreidt hij er de fundamentalistische islam. Zijn volgelingen, herkenbaar aan hun schouderlange haar en camouflagejacks die ze over hun traditionele kledij (shalwar kameez) dragen, hebben bomaanslagen gepleegd op meisjesscholen en video- en cd-winkels opgeblazen. Ook hebben ze gaten geboord in het gezicht van een 1300 jaar oud boeddhabeeld.

Sher Mohammed, een advocaat en mensenrechtenactivist in Swat, zegt dat de extremisten, onder wie Afghanen en Arabieren, vrij spel hebben en bijvoorbeeld controle uitoefenen op dorpskappers. „Ze gaan om middernacht op pad. Het zijn geen mensen van hier”, zegt hij.

Samad, de regelaar van de taliban, zegt dat hij de afgelopen weken in Noord-Waziristan heeft rondgereisd en er tientallen radicale moslims heeft gerekruteerd om de gelederen van Fazlullah in de Swatvallei te versterken, „Het is niet alleen in Swat of Waziristan of Bajaur. We worden overal in het gebied sterker”, zegt hij. Recente zelfmoordaanslagen zijn volgens hem een bewijs voor de invloed van al-Qaida.

Fazlullah, die bijeenkomsten organiseert waar tienduizenden mensen op af komen, vecht voor invoering van de sharia-wetgeving en tegen invloeden uit het westen. Hij gebruikt zijn verboden radiozender om tot de jihad tegen Amerika en Musharraf op te roepen en zijn strikte leer van de islam te prediken. Hij eist dat vrouwen boerka’s dragen en dat kappers alleen in orthodoxe stijl knippen. Hij ageert tegen een poliovaccinatiecampagne met het argument dat het een westers complot is om moslimbaby’s te steriliseren.

Een week geleden stuurde het Pakistaanse leger 2.500 extra manschappen naar Swat om het tegen Fazlullahs manschappen op te nemen. Donderdag kwamen bij gevechten minstens zeventig moslimextremisten om het leven, waarmee de tol van een week strijd op 180 doden kwam. Een groep plaatselijke stamleiders en geestelijken is met Fazlullah gaan praten om te proberen een eind te maken aan het geweld. Maar veel Pakistanen vrezen dat de regering te lang heeft gewacht om radicale geestelijken als Fazlullah aan te pakken.

’Drie jaar lang hebben ze niets gedaan. Twee jaar geleden had je Fazlullah kunnen laten oppakken door twee dienders. Vandaag heb je een divisie nodig’, zegt advocaat Mohammed.

Volgens een politiefunctionaris die anoniem wil blijven uit vrees voor represailles van zowel de extremisten als zijn superieuren, heeft Fazlullah zijn huidige status in het gebied kunnen verwerven doordat hij sympathisanten heeft zitten in de regering, bij de politie en bij de inlichtingendienst.

In een vertrouwelijk memo dat in juli onder ogen kwam van de Pakistaanse veiligheidsraad en dat kort daarna openbaar werd gemaakt, wordt gewaarschuwd voor de grote invloed van de moslimextremisten in de grensregio. Volgens de memo bestaat er een link tussen de radicale geestelijken in het noordwesten en de bezetters van de Rode Moskee in Islamabad, die ten koste van meer dan honderd levens door de autoriteiten werd ontzet.

’Toen ik de (zaak van de) Rode Moskee volgde was een ding heel duidelijk - dat zij krachtige medestanders hadden binnen het establishment en de strijdkrachten’, zegt Hasan Askari Rizvi, een gezaghebbende Pakistaanse defensieanalist. Volgens hem hebben de machtige Pakistaanse strijdkrachten nog steeds een ambivalente houding tegenover religieuze extremisten, die de steun van het leger hadden toen de Afghanen in de jaren ’80 tegen de Sovjets vochten.

Het Pakistaanse leger heeft vaak gebruik gemaakt van extremisten bij de strijd met India om Kashmir. ’De regering maak zich zorgen om hun activiteiten in Pakistan’, zegt Rizvi. Maar ze maken geen bezwaar als dezelfde extremisten vechten tegen westers-gezinde leiders in Afghanistan of Indiase troepen in Kashmir.