Naast het schilderij van prinses Alexia hangt er een van prinses Amalia. Ze zijn het sprekend. Beide lijsten zijn afkomstig uit Villa Eikenhorst in Wassenaar. Het is voor de eerste keer dat ze voor een breed publiek te zien zijn, vertelt conservator drs. Marieke Spliethoff enthousiast. En misschien wel de enige keer.Er is meer uniek materiaal. Zo stelde zelfs koningin Beatrix werk uit haar privécollectie beschikbaar voor de tentoonstelling over vorstelijke kinderportretten. Halverwege de expositieruimte staan achter glas drie bronzen beeldhouwwerken van de hand van de koningin. Ze zijn afkomstig uit haar woonpaleis Huis ten Bosch in Den Haag. Het zijn twee koppen van prins Friso en prins Constantijn in jonger jaren en een bijzondere fraai beeldje van prins Willem-Alexander die in zwembroek zijn eerste stapjes probeert te zetten. „Dit laat weer eens zien dat de koningin een kundig kunstenares is”, zegt Spliethoff bewonderend.

De beelden van prins Willem-Alexander en zijn broers staan in een lange traditie. „Prinsen en prinsessen van Oranje zijn niet alleen de oogappeltjes van hun ouders, maar vaak ook van het hele Nederlandse volk. Daarom zijn zij van jongs af aan veelvuldig geportretteerd, op schilderijen en tekeningen, later ook in foto- en filmbeelden. Sommige portretten waren er alleen voor het plezier van de ouders en de naaste familie, andere werden bewust naar buiten gebracht om bij de bevolking de aandacht te vestigen op de jonge prins of prinses. Kinderportretten konden ook voor pr-doeleinden worden ingezet, wanneer de omstandigheden daar om vroegen, zoals bijvoorbeeld met de verspreiding van foto’s van de Oranjeprinsesjes tijdens de Tweede Wereldoorlog”, zo staat in een toelichting op de expositie.

Harnas
De schilderijen -sommige uit het buitenland afkomstig- tonen de Oranjekinderen dan ook in allerlei situaties. Als ridders, spelend, in een klaslokaal, poserend, verkleed.

Spliethoff koos ervoor de tentoonstelling op te delen in acht thema’s. Een ervan luidt ”de stamhouders”. „De kinderen worden duidelijk neergezet als de troonopvolgers. Daar wijzen allerlei details op de schilderijen naar”, zegt Spliethoff wijzend op een Oranjeboompje, een staf, een koningsmantel en wapens. Kleine jongens staan soms afgebeeld als echte veldheren. „Een harnas met alles erop en eraan was een teken van macht en rijkdom, want wie kon een regiment soldaten betalen?”

De hoek met meisjesportretten laat vooral fraai uitgedoste kinderen zien. „Zij moesten vooral goed trouwen en er daarom mooi uitzien. Ze werden in vroeger tijden vooral voorbereid om een goede landsvrouwe te worden.”

Veel kinderen kwamen niet zover, vertelt de samenstelster van de expositie, wijzend op een meisje in een prachtige jurk: „Dat is Elisabeth van Nassau-Dietz. Zij werd maar 8 jaar. Zo ging het zo vaak in de 16e en de 17e eeuw”, vertelt de conservator, die ook een boek samenstelde over de kinderportretten. Zo zijn meer kinderen die de expositie sieren jong gestorven.

Uren voorlezen
Er zijn schilderijen bij waarvan bekend is dat het veel moeite heeft gekost om ze te maken. Zo viel het kunstschilder Karel van Veen niet mee de jonge en levendige prins Willem-Alexander te portretteren, vertelt Spliethoff. „Prins Willem-Alexander zat maar niet stil. Hoe los ik dit op, vroeg Van Veen zich af. Hij gaf de prins potlood en papier en zei: Als jij mij tekent, ga ik jou op het doek zetten. Dat werkte echter niet, want vanaf dat moment zat prins Willem-Alexander steeds naar beneden te kijken. Prins Claus en prinses Beatrix brachten de oplossing. Zij hebben uren zitten voorlezen. In totaal zou de prins acht keer hebben geposeerd voor Van Veen.”

Hoeveel geduld moet de kleine Wilhelmina dan wel niet hebben gehad? Zij staat op een van de fraaiste schilderijen van de expositie afgebeeld in een zogeheten Amalia van Solmsgewaad. Elk detail is zichtbaar. Het kant dat zij draagt lijkt op het schilderij te liggen. De jurk die de latere koningin op het doek aanheeft, is er nog. In een vitrine staat het kledingstuk opgesteld; aangetast door de tand des tijds, alle kleuren zijn grauw geworden.

Niet ver van dit schilderij hangt een verstild portret van Johannes Willem van Reinhartshausen. Het portret is bijzonder vanwege het verhaal erachter. Johannes Willem is de buitenechtelijke zoon van prinses Marianne der Nederlanden (1810-1883), dochter van koning Willem I, geboren uit een verhouding met haar koetsier, secretaris en latere levensgezel. De jongen was voorbestemd om theoloog te worden, maar stierf op twaalfjarige leeftijd aan roodvonk. Zijn vader en moeder -nooit getrouwd- woonden toen ver van alle familie in het Duitse Reinhartshausen.

De Apeldoornse tentoonstelling bevat niet alleen schilderijen, maar ook bijzondere foto’s. „Allemaal gemaakt door de ouders zelf. Koningin Wilhelmina is daar mee begonnen. Vanaf die tijd was het een soort traditie. Prins Bernhard fotografeerde graag. Prins Claus had ook heel vaak een camera bij zich. En ook van de hand van prins Willem-Alexander zijn er inmiddels verschillende foto’s van zijn kinderen vrijgegeven”, zegt Spliethoff. Op de bovenverdieping zijn niet alleen foto’s maar ook filmbeelden te zien die prins Bernhard tijdens de Tweede Wereldoorlog van zijn kinderen maakte. De kleine prinses Beatrix dribbelt er lustig op los.

De tentoonstelling ”Kinderen van Oranje. Vorstelijke kinderportretten, toen en nu” is tot en met 6 januari 2008 te zien in Paleis Het Loo in Apeldoorn. Meer informatie: 055-5772400 en www.paleishetloo.nl.