Ergens zin in hebben, is op enigerlei wijze door iets of iemand geraakt worden om in beweging te komen. Bij exemplarisch onderwijs neemt de ontmoeting als voorwaarde voor zinvol leren een belangrijke plaats in. Die ontmoeting kan plaatsvinden tussen mensen en de dingen om hen heen wanneer er de opmerkzaamheid en de aandachtige houding is om de dingen meer dan alleen in hun functionele gestalte te leren kennen. Het is een verwachtingsvolle aandacht en actieve opmerkzaamheid, in de verwachting dat in de vragen die zich voordoen ook de antwoorden dichterbij komen.Kenmerkt de ontmoeting tussen mensen zich door directe actieve wederkerigheid, voor een ontmoeting met de dingen -de werkelijkheid om ons heen- is meestal een aansprekende belevenis, een ervaring nodig. Pas wanneer in de ontmoeting met de dingen om ons heen sprake is van een ontmoeting met de wereld van het denken en de gedachten die daarachter schuilgaan, krijgen deze ontmoetingen iets existentieels. Wie anders dan iemand met kennis van zaken -een leraar- kan deze wereld van de gedachten en het denken over de dingen openen? Zelden of nooit geven de dingen om ons heen immers zomaar hun geheimen prijs. Het vakmanschap van de leraar komt tot uiting in zorgvuldig gekozen onderwerpen, voorbereid in even zo zorgvuldig opgezette ensceneringen. Zo biedt de leraar zijn leerlingen toegang tot verschillende dimensies van de wereld rondom hen.

Dimensies
In exemplarisch onderwijs kent de ontmoeting drie dimensies. Als eerste: een gevoel van verwondering over de schoonheid van de natuur. Ten tweede: verwondering veroorzaakt door de wiskundige of theoretische weergave van de realiteit. En als derde: een verder afgeleid gevoel van verwondering over datgene waar de natuurlijke wereld heenwijst. Hierin is ruimte voor de goddelijke werkelijkheid. Binnen het onderwijs kunnen deze dimensies niet uit elkaar getrokken worden; dan komen ze onvoldoende tot hun recht. Voor christenen is de ervaring van de schoonheid van de schepping een teken van of een verwijzing naar de glorie van God. Als leraren van dit inzicht gebruikmaken, maken zij hun leraarschap uitdagend en verdiepend voor zichzelf en voor kinderen.

Waar in onderwijs geen sprake is van ontmoeting, treedt vervreemding op. De werkelijkheid krijgt dan alleen een functionele betekenis: wat een mens ermee kan en wat hij eraan heeft. Exemplarisch onderwijs is erop gericht de dimensies bij elkaar te houden. We doen kinderen tekort wanneer we hen lostrekken uit de samenhang van de alledaagse ervaringen. Het zijn juist deze alledaagse ervaringen die, veelal op verrassende wijze, toegang bieden tot de achterliggende wereld, die van de gedachten. En juist die gedachten leiden tot nauwkeuriger begrijpen en verwoorden. Het is in deze spannende, zinvolle en samenhangende mengeling van alledaagse ervaringen, spontane ontdekkingen, rustgevende en tegelijk uitdagende gesprekken dat er meer inzicht en begripsvorming ontstaat. Niet zelden ontstaat hier bovendien iets van verwondering over de innerlijke samenhang van een onderwerp; de verborgen wereld achter wat voor ogen is. In de ontmoeting met de werkelijkheid en de dingen om ons heen, evenals die met de wereld van de theorie en de gedachten, moeten we de derde dimensie niet uitsluiten. Zomaar opeens kan deze er zijn en treedt iets van Gods werkelijkheid ons leven binnen, iets wat we samen met de kinderen in dank mogen aanvaarden.

Betekenisvol
In tegenstelling tot veel concepten die het kind vooropstellen en weinig of niets zeggen over de inhoud, is exemplarisch onderwijs gericht op het kind, maar laat het zich vooral leiden door betekenisvolle inhoud die kinderen iets meegeeft voor het leven. En het is het exempel als beeld van de werkelijkheid, dat de toegang is tot deze ontmoeting met een meerdimensionaal karakter. Het is niet de bedoeling om kinderen dat wat hen zo nabij is af te nemen en dit te vervangen door het feitelijke weten. Het gaat er veeleer om kinderen langzaam en gestaag vertrouwd te maken met dat wat zich achter deze ontmoeting met de wereld om hen heen schuilhoudt. Op deze wijze kunnen de beleving en kennis van de wereld zorgvuldig uitgebreid en verdiept worden.

Exemplarisch onderwijs ziet het als een uitdaging voor het (christelijk) onderwijs om, denkend vanuit de vraag naar ontmoetingen die zin mogelijk maken, de leerplannen kritisch onder ogen te zien. Het gaat om de werkelijkheid zoals die zich aan ons voordoet binnen te treden, om op respectvolle wijze een antwoord te zoeken op de vragen die tot ons komen, zodat de werkelijkheid zich ook kan ontsluiten. Pas dan kan er namelijk iets van de innerlijke samenhang, de ingeschapen of ingelegde eigenheid, ontdekt worden. Het is als het ware ”gelovig” antwoorden op de gegeven orde zoals die zich aan ons voordoet.

De auteur is lector exemplarisch onderwijs aan hogeschool Driestar educatief.