In dat opzicht lijkt het kabinet het goede midden te hebben gevonden. Een gemeenschappelijk punt bij zowel Jan Marijnissen als Mark Rutte was de kritiek op de burger die niets positiefs merkt in de portemonnee en dat terwijl „de economie draait als een tierelier.” Het laat maar weer eens zien hoe heilig de koopkrachtontwikkeling is als het erop aankomt. Laat het grootse misbaar eigenlijk ook niet op beschamende wijze zien hoe verschrikkelijk materialistisch we zijn? Rood of oranje maakt in dat opzicht weinig verschil.De huidige plannen lijken me een welkome omslag in beleid. Er wordt geïnvesteerd in het samenleven. Dat vraagt offers en daarbij komt voor het kabinet het zure duidelijk voor het zoet.

De begroting is robuust: er wordt gespaard en de planning is dat we de komende jaren een overschot op de begroting zullen hebben. Er zit een stuk solidariteit in en het milieu wordt niet vergeten. Eigenlijk is het nu hopen dat er voor het geld ook goede prestaties worden geleverd. Geld is immers niet meer dan een middel.

Kanaleneiland
Neem nou het investeren in samenleven. De recente ontwikkelingen in Kanaleneiland onderstrepen de noodzaak om wijkverloedering en achterstandsproblematiek in de grote steden aan te pakken. Het is daarbij niet alleen belangrijk dat er geld wordt vrijgemaakt, maar ook dat er een goed plan van aanpak komt. De burgers in Kanaleneiland lijken positief over de harde aanpak die nu wordt gevolgd. Een ferme hand lijkt gepast en een noodzakelijk onderdeel van het antwoord dat hier moet worden gegeven. De vraag is echter of het antwoord niet uit meer elementen zal moeten bestaan.

New York
Omdat ik op het moment van het schrijven van deze column in de VS zit, is het wel aardig naar de Amerikaanse aanpak te kijken. In New York hebben ze jarenlange ervaring met een repressief zerotolerancebeleid.

Maar er is meer nodig, vinden ze. Daarom komt burgemeester Bloomberg nu met een onconventioneel plan. Hij wil jongeren en gezinnen meer perspectief bieden.

Bloomberg gelooft daarbij in de economie: het sturen van menselijk gedrag door financiële prikkels. Het is dan misschien geen verheven aanpak, maar het werkt vaak wel, aldus Bloomberg. Hij heeft daarom een brede commissie met mensen van belangrijke maatschappelijke organisaties, wetenschappers en zakenmensen samengesteld en hen gevraagd een revolutionair plan te ontwikkelen.

En om te laten zien dat het menens is stopt de burgemeester, die tevens multimiljonair is, er fors eigen geld in. Maar dat niet alleen, ook de private sector heeft hij kunnen overhalen een financiële bijdrage te leveren.

Wat houdt Bloombergs plan ”Opportunity New York” in? Scholieren en gezinnen krijgen allerlei financiële prikkels. Haal je als scholier een voldoende voor taal dan krijg je 50 dollar. Ga je een maal per jaar naar de tandarts dan krijg je er nog eens 50 bij. Laat je je medische toestand opnemen dan krijg je ook geld. Doe je als kostwinner trouw je werk en zorg je ervoor dat je je baantje niet verliest (ook al is er vaak genoeg op aan te merken) dan scheelt dat je 200 dollar per maand. Alles bij elkaar kan een gezin dat netjes meedoet zo jaarlijks enkele duizenden dollars winnen. Met deze economische aanpak wil Bloomberg zijn strijd tegen de hardnekkige armoede en problemen in zijn stad op een nieuwe manier in beweging krijgen.

Zal dit economische experiment gaan werken? Het merendeel van de New Yorkers die onlangs van het stadsbestuur een brief op de deurmat zagen vallen waarin alles werd uitgelegd, reageerde niet terug. Men kon eenvoudigweg niet geloven dat dit serieus bedoeld was. Maar dat kan snel veranderen als men het in de portemonnee gaat merken.

Omgekeerd
Volgens sommige economen (die van het verantwoord maatschappelijk ondernementype) kan dit niet gaan werken omdat financiële prikkels de neiging hebben de moraal te ondermijnen. Prikkel je mensen, dan doen ze op het laatst alleen nog maar iets voor geld en niet omdat het hoort. Je maakt mensen voor altijd afhankelijk van subsidies.

Het punt is echter dat je in dit geval niet zo veel hebt te verliezen en dat het daarom wel eens precies omgekeerd zou kunnen werken. Mensen gaan zich aanvankelijk anders gedragen vanwege de financiële prikkels. Dan ’ontdekken’ ze al terugkijkend dat hun leven zo eigenlijk ook veel beter is en dat zijzelf of hun kinderen meer perspectieven krijgen. Het gevolg zou dan wel eens kunnen zijn dat de moraal weer terugkomt.

De beste antiarmoedestrategie, zo houdt Bloomberg vol, is het hebben van een job en gezinnen die er werk van maken dat hun kinderen goed onderwijs krijgen en blijven volgen. Misschien heeft hij die strategie wel afgekeken van de benadering die een aantal ontwikkelingsorganisaties met succes volgen.

De auteur is universitair docent aan Wageningen Universiteit. Reageren aan scribent?

goedbekeken@refdag.nl.