”Christelijke literatuur tegen het einde van de twintigste eeuw”
Auteur: Tjerk de Reus
Uitgeverij: CLO, Houten, 2002
Pagina’s: € 3,-; te bestellen bij CLO, tel. 030-6350087, e-mail: clo@ixs.nl. Ter gelegenheid van de CLK-beurs heeft het Christelijk Literair Overleg (CLO) een bijzonder nummer uitgebracht van zijn orgaan ”Onder woorden”. Het is een door Tjerk de Reus geschreven overzicht van christelijke literatuur tegen het einde van de twintigste eeuw. De Reus bestrijkt in zijn artikel globaal de periode van 1990 tot 2002. Hij trekt lijnen door de literatuur die hij bespreekt, is af en toe expliciet kritisch, maar vooral inventariseert hij wat er is verschenen en waarover men schrijft. Zijn artikel voorziet in een behoefte: er is van tijd tot tijd zo’n overzicht nodig.

Eenvoudige rekensommen kunnen soms aardige inzichten opleveren. Wie nagaat wat er in de jaren tachtig aan christelijk-literair proza verscheen, komt op ongeveer veertien titels; de jaren negentig echter leveren er 28 op. Hoewel de kwaliteit van deze romans en verhalen wisselt, komt Tjerk de Reus tot de conclusie dat de christelijke literatuur momenteel een bloeiperiode beleeft. De oorzaken daarvoor zoekt hij onder andere in de oprichting van het tijdschrift Liter en het bestaan van het CLO. Bovendien spreekt hij over een „emancipatie van de reformatorische gezindte” in literair opzicht: vroeger kwam de literatuur, seculier en christelijk, bijvoorbeeld mondjesmaat in het RD aan bod, terwijl er nu een klimaat is ontstaan waarin de literatuur aandachtig en kritisch wordt gevolgd. Het is in dit verband niet toevallig dat De Reus ook de novelle ”Eindhalte” van Henk Florijn in zijn overzicht betrekt: niet alleen zijn er critici actief, ook bevindelijk gereformeerde auteurs gaan zich roeren.

Her en der is De Reus expliciet kritisch. Zo constateert hij een manco van het christelijk proza. Het zou zich namelijk nauwelijks bewust zijn van de problematiek van taal en werkelijkheid zoals die speelt in de huidige cultuur. Ingewijden zullen hier een geliefd thema van de auteur herkennen. Hoewel men met zijn kritiek kan instemmen, vraag ik me af of ze vruchtbaar is. Bewustwordingsprocessen verlopen traag; en als er één slag volk is dat zich niet laat dwingen, zijn het literatoren. Trouwens, ik vind de romans van Pieter Nouwen, door De Reus in dit verband geprezen, precies daar minder sterk worden waar de auteur meer filosofeert, en minder zijn ideeën verbééldt. Zo’n probleem moet werkelijk het probleem van de auteur worden, wil hij het organisch in zijn werk kunnen opnemen.

Op andere momenten stem ik zonder meer met De Reus in, zoals wanneer hij zijn vragen heeft bij de gestalte die Mance ter Andere geeft aan het christelijk geloof. De Reus spreekt in dit verband over „een mengvorm van christelijke mystiek en holisme.” We moeten inderdaad vooral niet gaan new-agen! De Reus, die -logischerwijs, binnen het bestek van dit artikel- een meer constaterende dan kritische definitie van het begrip ”christelijke literatuur” hanteert, geeft er blijk van dit gevaar te onderkennen.

Christelijk is voor hem literatuur die is gestempeld door een „positieve en substantiële relatie met het christelijk geloof.” Het is een paraplubegrip: ook auteurs die bijvoorbeeld in Liter publiceren, rekent hij er vrijwel automatisch bij. Hoewel deze definitie op zich niet te ruim is, moet wel duidelijk zijn wat voor de hanteerder ervan het christelijk geloof inhoudt. De Reus ziet weliswaar breed, maar de vaargeul in het christelijk-literaire vaarwater is voor hem toch, zoals hij schrijft, de orthodox-christelijke traditie.

Een minpunt van zijn artikel is dat het regelmatig slordig is geformuleerd („Deze breuk laat zien dat de combinatie CLK en ”literair” te hachelijk is.”) Het is echter van grote waarde voor ieder die belangstelt in de christelijke literatuur. Als geen ander overziet De Reus het complete terrein ervan, zijn karakteristieken zijn meestal terzake, de indeling in stromingen die hij hanteert (voor zowel proza als poëzie) is verhelderend. Ook scholen kunnen met dit nummer van ”Onder woorden” hun voordeel doen.