Als de Japanse premier Koizumi dinsdagochtend vroeg het vliegtuig uitstapt in de Noord-Koreaanse hoofdstad Pyongyang zit Kayoko Arimoto (76) en haar hele familie gespannen aan de buis. Haar dochter Keiko is een van de ten minste elf Japanners die volgens de Japanse overheid zijn gekidnapt door Noord-Korea in de jaren zeventig en tachtig. Premier Koizumi heeft gezegd dat hij verwacht met informatie over enkelen van hen terug te keren naar Japan.

Arimoto is niet de enige die vol spanning de historische gesprekken tussen de twee leiders afwacht. De Amerikaanse president Bush en de Zuid-Koreaanse president Kim Dae Jung kijken bezorgd mee. Afgelopen juni hadden Noord- en Zuid-Korea nog een bloedige zeeslag. De Amerikaanse president ziet het land, samen met Irak en Iran, als de ”as van kwaad”.

In gesprekken tussen Bush en Koizumi afgelopen weekeinde deelde de Amerikaanse president diens zorgen over de veiligheid op het Koreaanse schiereiland. Noord-Korea heeft een machtig leger opgesteld langs de grens met Zuid-Korea en bezit ook langeafstandsraketten. Koizumi beloofde Bush dat hij Kim hierover zou aanspreken.

Het is een interessante draai in de relatie tussen Japan, de VS en Noord-Korea. Japan heeft sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog totaal geen diplomatiek initiatief getoond. Het heeft altijd gesteund op de VS. Noord-Korea heeft zonder uitzondering toenaderingen van Japan afgeketst in een poging direct met de VS te kunnen onderhandelen. Nu is de Amerikaanse president plotseling een toeschouwer en heeft Koizumi zijn politieke leven op het spel gezet voor een stap die geen Japanse premier ooit heeft durven of kunnen maken.

Het bezoek van premier Koizumi kwam afgelopen maand uit de lucht vallen nadat een Japanse delegatie in Noord-Korea was geweest voor normalisatiegesprekken. De grootste Japanse geschilpunten zijn de Noord-Koreaanse ontwikkeling van langeafstandsraketten en een ambitieus kernwapenprogramma, de vele Noord-Koreaanse schepen die langs de kust van Japan mysterieuze missies uitvoeren en de kidnappingen. Normalisatie is niet mogelijk voordat deze ontvoeringen zijn opgelost, zegt Japan.

Noord-Korea ontkent de ontvoeringen heftig. Daarentegen eist het excuses en compensatie voor de Japanse kolonisatie van Korea van 1910 tot 1945. Japan wil wel praten over excuses, maar is niet enthousiast over het geven van financiële compensatie.

Zoals gewoonlijk is het niet duidelijk waarom Noord-Korea nu plotseling heeft toegestemd om met Japan aan tafel te gaan zitten en wat Kim’s motieven zijn.

In een zeldzaam interview met het Japanse persbureau Kyodo afgelopen zaterdag zei Kim dat het de „historische roeping” is van de Noord-Koreaanse en Japanse politici om de banden tussen de twee landen te normaliseren. Hij zegt bereid te zijn Japan te bezoeken als de relaties tussen de naties verbeteren. Een belofte Zuid-Korea te bezoeken heeft hij nooit waargemaakt, dus de kans op een bezoek aan Japan is nihil. Mooie woorden, maar weinig inhoud.

President Kim heeft zonder twijfel meer praktische redenen voor zijn strategische omdraai. Noord-Korea zit economisch volledig in de vernieling en heeft een uitgehongerde bevolking. Het land heeft dringend fondsen nodig. Ogenschijnlijk hoopt het die van Japan te kunnen ontvangen zonder al te veel terug te hoeven geven.

Het is opvallend dat de leningen die Noord-Korea hoopt te ontvangen een belangrijk onderdeel vormen van de komende gesprekken. Volgens de voormalige Japanse premier Mori zou Noord-Korea zelfs bereid zijn de eisen voor compensatie op te geven als er voldoende financiële en andere hulp werd aangeboden. Japan zou dit kunnen aanbieden via de Verenigde Naties zodat het niet lijkt alsof er banden en gekidnapte Japanners worden ’aangekocht’.

Nu de VS een oorlog met Irak aan het voorbereiden zijn en Bush vele malen duidelijk heeft gemaakt Noord-Korea te zien in dezelfde club van sponsors van terrorisme als Irak, ziet Kim Japan mogelijk als een brug naar de VS. De VS besloten niet meer met de Noord-Koreanen te praten nadat die afgelopen juni Zuid-Koreaanse marineschepen aanvielen. Pyongyang kan Zuid-Korea niet gebruiken als bemiddelaar vanwege de huidige slechte relaties tussen Zuid-Korea en de VS. Koizumi daarentegen wordt gezien als het vriendje van Bush.

Contact met de VS is van levensbelang voor de Noord-Koreaanse president Kim. Het Noord-Koreaanse moratorium op het testen van raketten loopt namelijk af op 1 januari 2003. De VS zullen dan zeker economische en andere acties opleggen als dit niet verlengd wordt. Het is in het huidige politieke klimaat gemakkelijker voor Pyongyang om aan Japan te beloven dit moratorium te verlengen, dan aan de VS. Het kan voor zo’n belofte waarschijnlijk ook meer terugkrijgen van Japan dan van de VS.

Als Noord-Korea inderdaad deze belofte maakt aan Tokio, bevestigt het land daarmee het belang van een Amerikaanse relatie voor de Noord-Koreanen. Dat belang geldt ook voor de VS. Want hoewel president Bush publiekelijk geen goed woord over heeft voor Noord-Korea, zeggen goed ingelichte bronnen dat de VS indirect betrokken waren bij de onderhandelingen voor Koizumi’s bezoek.