Zo af en toe moet de bezem door het overheidsapparaat. Bestuurskundige ’t Hart: „In mijn tuin in Canberra (in Australië, red.) staat veel bamboe. Als je dat niet kapt, raakt de tuin overwoekerd. Zo is het ook met de ambtenarij. Die heeft uit zichzelf de neiging om te groeien. Bij tijd en wijle is een koude sanering nodig.”De roep om minder ambtenaren heeft een cyclisch karakter, weet hij. „Om de tien of twaalf jaar komt die terug.”

Dat neemt ook burgemeester Deetman waar. Van tijd tot tijd de omvang van het ambtenarenapparaat tegen het licht houden, is heel nuttig, vindt hij.

Over de mogelijkheid het aantal overheidstaken te verminderen, is hij echter pessimistisch. „Je hoort in politiek Den Haag geregeld een oproep tot een kleinere overheid. Na veel vijven en zessen lukt dat soms. Maar omdat diezelfde rijksoverheid weer nieuwe taken op zich neemt, groeit de overheid aan de andere kant weer aan.”

Hij herinnert zich nog de gedachte van een aantal jaren geleden om de controleurs in het openbaar vervoer af te schaffen. „Men dacht dat reizigers zich vanzelf wel netjes zouden gedragen. Dat bleek een misvatting. Daarom komen de controleurs nu weer terug.”

Het is onontkoombaar, vindt Haagse burgervader, dat een overheid in de 21e eeuw redelijk omvangrijk is. „Je hebt op veel terreinen regulering nodig, anders geldt het recht van de sterkste.” Hij pleit er daarom voor eerst duidelijk aan te geven wat de taken van de overheid zijn en daar vervolgens het aantal ambtenaren op aan te passen. „En niet andersom.”

Kaasschaaf
Volgens VVD-Kamerlid Van der Burg worden keuzes door dit kabinet niet gemaakt. „Het gaat vooral om bezuinigingen. Ik ben bang dat via de kaasschaafmethode overal wat wordt weggesneden. Maar je moet kiezen welke taken en afdelingen te wilt opheffen. Het vorige kabinet deed dat. Dat schrapte 11.000 functies bij Defensie.” De VVD zou dergelijke keuzes nu weer willen maken. „Kijk bijvoorbeeld eens kritisch naar de Centra voor Werk en Inkomen. Zouden uitzendbureaus hun werk niet veel efficiënter kunnen doen?”

Bekker, de secretaris-generaal die in deze kabinetsperiode belast is met het schrappen van 13.000 ambtenarenbanen, ontkent dat er geen politieke keuzes aan het kabinetsbeleid ten grondslag zouden liggen. Bezuinigen is inderdaad een belangrijk motief voor deze saneringsoperatie, geeft hij toe, maar daarnaast speelt ook het motief van efficiencybevordering en verlaging van de collectieve lasten. „Achter het bedrag van 630 miljoen en de 13.000 functies zit wel degelijk een analyse. Niet voor niets wordt er op beleidsfuncties meer bezuinigd dan op inspecties.”

Bekker bestrijdt dat vorige bezuinigingsoperaties mislukt zijn. „Dat is echt een verkeerd beeld dat steeds wordt opgeroepen. Het is waar, de rijksoverheid in het algemeen is in 2007 niet veel kleiner dan in 1997 of 1987. Maar als je preciezer kijkt, zie je toch grote verschillen. Bij de AIVD is het aantal ambtenaren de laatste tien jaar zo’n beetje verdubbeld. Maar bij Volkshuisvesting liepen vroeger zo’n 2000 man rond; nu zijn dat er nog ongeveer 100. Er verandert en verbetert best iets.”

Dit is het derde artikel in een zesdelige serie over ambtenaren.