Hoe angstwekkend is het dat enkele tientallen procenten van de Amerikaanse bevolking geloven in een schepping van zes dagen? Best wel erg, volgens diverse geïnterviewden in ”Grote vragen” van Bas Heijne. Gesprekkenbundels hebben doorgaans geen verhaal. De enige samenhang is de vingerafdruk van de auteur in alle interviews. Maar de terugkeer van steeds dezelfde thema’s kan een boek ook saai maken.

De bundel van Heijne laat op zijn minst zien waarover de bekende NRC-columnist zich druk maakt. Over de relatie geloof en wetenschap. En dan alles wat hierbij hoort, variërend van de biologie, filosofie en de dreiging van het terrorisme.

Vooral in de gesprekken met Amerikaanse denkers komt duidelijk naar voren welke duidelijke breuk 11 september 2001 heeft geslagen. Godsdienst is nu een bedreiging voor de wereldvrede, althans volgens de mensen die Bas Heijne naar voren schuift.

De interviewreeks (die deels al in NRC Handelsblad werd gepubliceerd) steekt van wal met de Amerikaans-Joodse filosofe Susan Neiman. Een van de redenen waarom mensen zich aangetrokken voelen tot een „fanatieke” godsdienst is omdat ze niets anders krijgen aangeboden. Hier ligt een taak voor de filosofen.

De Amerikaanse Jessica Stern voorspelde al in 1999 een terreuraanslag op de WTC-torens. Ze raakte gefascineerd door geweld dat mensen „in naam van God” plegen. En om te weten wat hen drijft, zocht ze vele terroristen op, onder meer in Afghanistan. In een boek beschreef ze hoe ook zij gewone mensen zijn, die, net als een snijdende chirurg, op zijn tijd even hun gevoelens uitschakelen.

De Britse bioloog Martin Rees van de universiteit in Cambridge is pessimistisch als het gaat over de kansen op biologisch terrorisme. De mens is inmiddels „zijn eigen gevaar.”

Tegelijk is Rees optimistisch als het gaat over de wetenschappelijke kennis. „Binnen vijftig jaar weten we waarschijnlijk hoe het leven op aarde is begonnen”, aldus Martin Rees.

Het onderwerp klimaat mag natuurlijk in zo’n bundel met moeilijke vragen niet ontbreken. Mark Lynas (deskundige uit Fiji) betitelt het verdrag van Kyoto als „te weinig en te laat.” De temperatuurstijging zal ten minste 1 graad betreffen, met alle gevolgen van dien. Met klimaatsceptici, die niet overtuigd zijn van het broeikaseffect, in debat gaan heeft geen zin, zegt hij. „Het is tijdverspilling en bovendien wek je dan de indruk dat het om twee gelijkwaardige posities gaat.”

De zekerheid van de evolutietheorie is een van de rode draden in dit boek. Het stoort de Amerikaanse filosoof Daniel Dannett dat creationisten en aanhangers van Intelligent Design vaak de „propagandaslag” winnen. „Maar ik denk niet dat zij uiteindelijk zullen zegevieren”, aldus Dennett.

De wetenschap maakt ons ook vrij, niet alleen van God, maar ook van veel beperkingen van de natuur. „We zijn in staat onszelf te herscheppen.” Tegelijkertijd boezemt dat Dennett ook angst in. Internet is bijvoorbeeld een door mensen geschapen olifant die zomaar in een ravijn stapt. Het is de vraag of de mens zijn „eigen uitvindingen nog kan beheersen.”

Het Brits-Joodse Hogerhuislid Robert Winston noemt het „schrikbarend” dat een groot deel van de Amerikanen „letterlijk in ieder woord van Genesis gelooft.” Die begrijpen niet dat het geloof zelf ook product van evolutie is, als beschermingsmechanisme.

Als een interviewbundel al een boodschap heeft is het die van wetenschappers die zich zorgen maken over de toekomst van hun geloof. Dat is ongetwijfeld goed nieuws voor mensen die de wetenschap als middel hoogachten, maar hun wereldbeeld er niet van laten afhangen. Heijnes boek zou echter een stuk spannender zijn geworden als hij had gesproken met een wetenschapper die geen tegenstelling ziet tussen de academie en de scheppende God.