Familie en vrienden hebben een grote invloed op hoe iemand geworden is, inclusief de vreugde of de pijn die hij meedraagt. Daarom is het verstandig om in gesprekken met een gemeentelid -of andere pastorant- zijn context te betrekken. Dat zijn de relaties waarin hij leeft of geleefd heeft. Ik pak graag boeken over contextuele hulpverlening, zoals van Else-Marie van den Eerenbeemt (onder andere ”De liefdesladder”, 2003) en van Jaap van der Meijden (”Als banden knellen”, over relatieproblemen tussen volwassen kinderen en hun ouders, 2003). Door de contextuele benadering word ik geholpen bij mijn pastorale werk.

Tegelijkertijd heb ik ook tegenzin in het contextuele denken. Het is in de mode en dat maakt mij al gereserveerd. De boeken erover vind ik dikwijls onnodig moeilijk. Dat begint al met de grondlegger van de contextuele hulpverlening, de Hongaars-Amerikaanse psychiater Ivan Boszormenyi-Nagy (1920-2007). Meestal wordt hij alleen Nagy genoemd (spreek uit: Nodzj). Hij schrijft niet makkelijk, mede door het gebruik van veel eigen termen. Als auteurs wel helder schrijven over de contextuele benadering, zoals de genoemde Van den Eerenbeemt en Van der Meijden, heb ik het gevoel dat ze veel voor de hand liggende dingen vertellen. Iedere hulpverlener of pastor die zijn gezonde verstand gebruikt werkt min of meer contextueel.

Nagy
Deze beide gevoelens -belangstelling en aarzeling- werden bevestigd bij het lezen van het boek ”Uit betrouwbare bronnen. De pastorale praktijk vanuit contextuele optiek”. Het is door verschillende auteurs geschreven, onder redactie van Marianne Thans.

Het eerste deel bevat hoofdstukken met praktijktheoretische overwegingen, waarin onder meer het denken van Nagy wordt uiteengezet. Nagy neemt de relaties waarin een mens leeft als uitgangspunt. Daarin ziet hij vier dimensies. 1. De dimensie van de feiten: Hoe ziet iemands context eruit en wat heeft er allemaal plaatsgevonden in die context (vroeger en nu)? 2. De dimensie van de psychologie: In welke kwetsbare fase bevindt een mens zich? Wat beweegt hem? Hoe beleeft hij zelf zijn leven? 3. De dimensie van de interacties: Hoe communiceert een mens? Welke patronen van communicatie zijn er gegroeid in zijn context van familie en gezin? 4. De dimensie van de ethiek: Hoe rechtvaardig zijn de verhoudingen? Is er een balans tussen geven en ontvangen? Welk tekort of welk tegoed is er ontstaan in de relaties?

Het denken van Nagy wordt gekoppeld aan de filosofie van de Joodse denkers Buber en Levinas. Die dachten ook na over relaties. Een mens bestaat alleen in relatie tot de ander. Via die filosofen wordt af en toe een bruggetje geslagen naar het christelijk geloof. Dat betekent vaak niet meer dan dat ”de ander” met een hoofdletter geschreven wordt: ”de Ander”. Nagy zelf hield zich overigens ver van de christelijke theologie. Hij beweerde dat hij zijn theorie louter baseerde op wat hij in de werkelijkheid zag.

Vergeving
Het tweede deel van het boek gaat over pastorale facetten en is minder abstract. Er staat onder andere een verhaal in over contextueel pastoraat bij doop, belijdenis, huwelijk en jubilea. Een ander hoofdstuk gaat over pastoraat en biecht.

Het boeiendst is het hoofdstuk over vergeving. Daarover is nogal wat discussie in christelijke kring. Nagy heeft een heldere visie op dit punt. De auteur van het bewustehoofdstuk, Martine Bakema, noemt die voor haar de grootste eyeopener van het contextuele denken. Wie vergeeft, neemt niet zomaar schuld weg, maar wil de verhouding tussen hem en de ander niet langer laten bepalen door het negatieve dat gebeurd is. Soms is daarvoor het ”ontschuldigen” van de ander nodig: het slachtoffer probeert te begrijpen hoe de dader tot zijn daad kon komen. Dikwijls zijn beiden slachtoffer van een ’roulerende rekening’ die van generatie op generatie wordt doorgeven.

Het derde deel gaat over contextueel pastoraat in verschillende werkvelden: studentenpastoraat, geestelijke verzorging in verpleeghuis, ziekenhuis, gevangenis en psychiatrisch ziekenhuis en werken met groepen in de gemeente. In deze hoofdstukken wordt duidelijk wat je in de praktijk met het contextuele denken kunt. Het blijkt dat er het meest mee te doen valt bij vastgelopen mensen, zoals mensen met ernstig verstoorde relaties, psychische patiënten en criminelen.

Het boek leest voor buitenstaanders -mensen die niet op de hoogte zijn van filosofie en psychologie en mensen die de termen van Nagy niet dagelijks hanteren- niet altijd makkelijk. Er staat veel taal voor ingewijde in, soms wordt het bijna wartaal. Ik geef een citaat: „Waarom is dan die betrokkenheid van het billijke op de verbondenheid zo belangrijk?” (p. 180).

Wijsheid
Ik heb nog een probleem. Achter dit boek zit een visie op pastoraat die de mijne niet is. Het contextuele pastoraat is de moeite van het bestuderen waard. Onze pastorale inzichten worden verscherpt. Maar uiteindelijk kan ik er toch niet zo veel mee, omdat het meer hulpverlening dan pastoraat is.

Pastoraat is mijns inziens het verhaal van de mensen in persoonlijke gesprekken verbinden met het Woord van God. Luisterend naar Gods stem zoeken pastor en pastorant beiden naar Gods weg in soms moeilijke situaties. De Heere Jezus Christus moet daarbij centraal staan. Dat is nu uitgerekend wat deze auteurs niet willen: ze noemen dat veel te normatief. Daarom kom ik in dit boek meermalen uitdrukkingen tegen als „de vele wijze inzichten van Nagy.” Maar de wijsheid van Gods Woord komt vrijwel niet aan de orde. De Bijbel biedt hoogstens illustraties bij de theorie van Nagy (bijvoorbeeld bij de uitleg van het vijfde gebod). Dat Jezus de Verlosser is van vastgelopen zondaren, ontbreekt geheel.

Een pastor die zijn verstand gebruikt komt een heel eind in het contextuele denken. Een pastor die zijn Bijbel leest, komt echter nog verder. En werkelijk waar, als ik de Bijbel lees, kom ik soms tot inzichten die Nagy ook verwoordt, bijvoorbeeld over vergeving. Dan is dat mijn grootste compliment aan hem.