Geen wonder ook, want hun gezinnen zijn twee of drie keer zo groot als die van de seculiere Israëli’s. Eenvormigheid is onmogelijk bij zo’n grote gemeenschap. De charedim vinden verschillende antwoorden op de vragen die de moderne tijd hun stelt.Een vrouw in de Jeruzalemse wijk Sanhedria duwt met één hand een kinderwagen de helling op. In haar andere hand houdt ze een boek met gebeden die ze zachtjes uitspreekt. De stralen van de zon die bijna recht boven de hoofden van de mensen staat, weerkaatsen op de grijswitte stenen. Toch dragen de mannen zwarte pakken en bij de meesten ontbreekt een zonnebril. Ze noemen zichzelf liever charedim (godvrezenden) dan ultraorthodoxen. Tot de charedim behoren de chassidim, die de nadruk leggen op de blijheid van het geloof.

Holocaust
Tijdens de Holocaust zijn grote charedische geleerden vermoord. In Jeruzalem en elders op de wereld is echter nieuw leven ontstaan. Unsdorf en Mattersdorf, moderne woonwijken in Noord-Jeruzalem, zijn genoemd naar plaatsen waar Joodse gemeenschappen ten onder gingen. Zo hebben de Belzer chassidim de wijk Kiryat Belz opgericht. In hun synagoge -een exacte kopie van het gebedshuis in het stadje Belz in Oekraïne- komen op de sabbat 2000 Joden bijeen.

De Sanz-Klausenburger rebbe, Yekusiel Yehuda Halberstam, verloor in de Holocaust zijn vrouw en elf kinderen. Hij kwam in 1952 naar Israël om zijn Sanzer gemeenschap opnieuw op te bouwen. Hij kocht een stuk land aan de grens met Jordanië, waar niemand wilde wonen, en liet daar goedkope huizen bouwen. Deze verdeelde hij onder Sefardim, chassidim en Litouwers. Voor elke groep liet hij een synagoge bouwen. Bovendien richtte de rebbe in Netanya een ziekenhuis op.

Geen tv
Rabbijn Mosje Weiss woont in een van de moderne en ruime flats in het noorden van Jeruzalem. Het familieleven van de rabbijn speelt zich vooral af rondom de langgerekte tafel, met tien stoelen aan elke kant. Zijn 88-jarige moeder overleefde Auschwitz, woonde in Amerika en emigreerde vervolgens naar Israël. Ze kookt het sabbatsmaal. Een sinecure is dat niet, want op de rustdag komt de hele familie bij elkaar en de laatste keer waren dat 35 monden.

„Elk gezin moet zelf beslissen wat wel en niet overneemt van de cultuur”, zegt rabbijn Weiss. Een televisie is er in zijn woning niet te vinden, wel kasten met commentaren op de Thora ontbreken bepaald niet. Een computer met internetverbinding staat er ook. Maar als zijn kinderen iets op willen zoeken op het wereldwijde web, mag dat alleen als hij er zelf bij zit. De waarden van de charedim wijken dikwijls af van die van de rest van de samenleving. Ze wijzen bijvoorbeeld een hedonistische of materialistische levensstijl af.

Mea Sjearim
Dat geldt zeker voor Mea Sjearim. Deze oudste en meest religieuze wijk van Jeruzalem werd in de negentiende eeuw bevolkt door de studenten van de Vilna Gaon, de kabbalist en Talmoedgeleerde Elijah ben Shlomo Zalman. Ze zouden hun leven kunnen wijden aan de studie van de Thora zonder zich druk te maken over hun levensonderhoud. Europese gemeenschappen zouden hen ondersteunen. Zij vormden de eerste charedische gemeenschap in het land Israël.

De straatjes zijn nauw in Mea Sjearim, het verkeer beweegt zich slechts langzaam en sommige steegjes doen denken aan de Oost-Europese sjtetl. Aanplakbiljetten bevatten mededelingen en aankondigingen van gebedsreizen naar graven van hun eigen beroemdheden. Grote borden manen de mensen zich ”zedelijk” te kleden. Dat wil zeggen: mouwen, broekspijpen en rokken mogen niet te kort zijn. De lessen op de talmoedscholen gaan tot na middernacht door en om twee uur lopen de eersten alweer in de richting van de Westelijke Muur in de Oude Stad voor de ochtendgebeden. De politie sluit de wegen op sabbat af.

Dvd’s
Toch dringen er veranderingen door in deze zeer religieuze wereld. Dat is bijvoorbeeld te zien in de winkel voor cd’s en dvd’s in Ge’oela, de wijk naast Mea Sjearim. Keus is er genoeg: Asjkenazische, Sefardische, populaire en klassieke muziek. Bij de meeste charedim is de tv in huis taboe, maar een dvd-speler mag. Voor natuurfilms bijvoorbeeld. Naar films over de evolutietheorie of vrouwen uit het Afrikaanse oerwoud die niet volledig gekleed door het leven gaan, zal de klant echter vergeefs zoeken.

Veranderingen ontstaan volgens insiders bij de gewone mensen. De groep van veertig studenten van de negentiende eeuw is inmiddels namelijk uitgegroeid tot een gemeenschap van een half miljoen, zegt Jonathan Rosenblum, een zegsman van de charedim. „We kunnen niet meer homogeen zijn als het om zo veel mensen gaat.”

Negatief beeld
Rosenblum zelf is daarvan het bewijs: een deel van de charedim wil een geïsoleerde gemeenschap vormen die de buitenwereld geen uitleg verschuldigd is, maar een ander deel wil juist voorlichting geven. Zeker nu de Israëlische media zo vaak een negatief beeld van hen geeft.

Charedim worden vaak afgeschilderd als onverdraagzaam: ze zouden anderen hun wil willen opleggen en desnoods geweld gebruiken. De media gaven bijvoorbeeld aandacht aan de voortdurende protesten van de charedim tegen de Messiasbelijdende Joden in de woestijnstad Arad.

Of neem de acties onlangs tegen een homomars in Jeruzalem. De gemeenschap was tegen de parade, maar de reacties liepen uiteen. In het nieuws kwamen echter de charedim die vuilnisbakken in brand staken en straten blokkeerden. De Ger chassidim, met bijna 100.000 zielen de grootste groep, kregen van hun rabbijn te horen dat ze de parade helemaal moesten negeren. Hij wilde namelijk voorkomen dat kinderen zouden vragen wat een homoparade is. Andere charedim hielden het bij vreedzame protesten zoals gebedsbijeenkomsten.

Werk en Thora
Een ander verschil in opvatting bestaat er tussen de werkenden en hen die zich fulltime aan de studie van de Thora wijden. Om te leven is nu eenmaal geld nodig en de kinderbijslag is de laatste jaren gehalveerd. Steeds meer mannen voelen zich genoodzaakt de studie van de Thora te combineren met een baan.

Ook de meningen over de Joodse staat lopen uiteen. Een kleine groep gaat in militaire dienst. Vele charedim willen hun kinderen echter niet blootstellen aan de grote buitenwereld die met de vervulling van de dienstplicht op hen afvliegt.

Volgens zegsman Rosenblum is de houding van de meeste charedim tegenover de staat „neutraal.” Ze zien er dus geen theologische betekenis in. Daarin verschillen ze van de nationaalreligieuzen, die in de staat Israël een stap zien op de weg naar de verlossing. Die dienen wel in het leger en vormen de kern van de kolonistenbeweging.

Paria’s
De charedische gemeenschap kent ook haar paria’s. Dat zijn bijvoorbeeld degenen die deelnamen aan de recente conferentie van Holocaustontkenners in Teheran. Rosenblum vertelt dat dit ook de meest strikte gemeenschap -de antizionistische Satmar- chassidim te ver ging. In Wenen werden kinderen van een persoon die Teheran bezocht van school gestuurd, in Manchester werd iemand meegedeeld dat de synagoge voor hem gesloten is en dat hij, als hij overlijdt, niet op een Joods begraafplaats terechtkomt. „Ze werden volledig uitgekotst.”