In ”Het tuinhuis” zijn de verhalen van Hella S. Haasse voor het eerst gebundeld. Ondanks de uiteenlopende plaatsen en tijden waarin de verhalen zich afspelen, vormen zij op een bepaalde manier een eenheid. Zij verraden Haasse’s ontzag voor de natuur, de liefde voor haar geboorteland Indië en het besef van de ongrijpbaarheid van het bestaan. De afbeelding op de omslag van ”Het tuinhuis” geeft de kijker het gevoel dat hij in het bos staat en naar de hemel kijkt. De enorme boomsilhouetten met daarboven het wit van de hemel maken de toeschouwer klein. Dat is wat Haasse met haar verhalen ook doet: haar beschrijvingen van de natuur moeten haast wel verwondering oproepen over de schoonheid en tegelijk over het onbevattelijke ervan. Zoals in het verhaal ”Genius loci”: „In de vroege avond, wanneer de gloed van de lage zon de stammen rossig kleurde, de takken met goud omlijnde, vormden de bomen aan de rand van haar tuin een lichtend netwerk tegen de diepe schemer van het bos daarachter.”

In dit verhaal laat de auteur heden en verleden bijna onmerkbaar in elkaar overvloeien. Een vrouw van middelbare leeftijd betrekt samen met haar man een zomerhuis in Frankrijk. Tijdens haar tochten door het bos stuit de vrouw op resten van een put. In haar verbeelding komt het verhaal van Renaud de Vy tot leven: een zoon van een heer die vanwege melaatsheid uit de gemeenschap gestoten wordt en tot zijn dood het bos als zijn enige gezelschap heeft. Hoewel de vrouw zelf dertig jaar getrouwd is, voelt ook zij zich geïsoleerd van haar man en van anderen. Het bos schenkt haar uiteindelijk meer dan mensen haar konden geven.

Ketting

Het is verrassend hoe Haasse in elk verhaal motieven die niets met elkaar te maken lijken te hebben toch bij elkaar weet te brengen. Wat op het eerste gezicht een hoopje losse kralen lijkt, blijkt een ketting te zijn die zeer zorgvuldig is samengesteld.

Het zijn verhalen van iemand met een analytische geest en een sterk observatievermogen. Als kind al deed Haasse niets liever dan schrijven om zo de wereld om haar heen te begrijpen. En om uiting te geven aan wat zij zelf noemt de cinema van haar verbeelding. De schitterende natuur van Java heeft geweldig veel indruk op haar gemaakt en heeft haar leven en schrijversschap beïnvloed. De geborgenheid die zij niet bij haar ouders vond, zocht zij in de natuur. Zij schrijft hierover: „Java is mijn innerlijk landschap geworden. Die natuur is een nabije wereld vol geheim. […] De schemering in het oerwoud, de soms bedrieglijke perspectieven van het sawahlandschap […] dat alles leek verwant aan een onkenbaar element in mijn eigen bestaan waarvan ik me altijd bewust geweest ben.”

Het eerste verhaal, waaraan de bundel zijn titel heeft ontleend, vormt daar een mooie illustratie van. De hoofdpersoon woont in een tuinhuis, een huis midden in de natuur dus. Ze lijkt daar gelukkig te zijn, maar voor haar dochter staat het tuinhuis onbewust symbool voor onaangename herinneringen. De keuzes van de moeder sluiten de dochter als het ware buiten.

Zowel in dit verhaal als in bijna alle andere verhalen is sprake van een sluimerend geheim dat tweespalt veroorzaakt, binnen families, maar ook in een mens zelf.

Halfheid

In ”Een perkara”, een typisch Indisch verhaal, ontmoet Egbert mevrouw Van H. Zij was de vriendin van zijn vader toen ze in Nederlands-Indië woonden. Egbert probeert alsnog te achterhalen waarom zijn vader, die in een jappenkamp gestorven is, zich zo aangetrokken voelde tot mevrouw Van H. terwijl zij toch zo ’anders’ was; Indisch, begrijpt hij later. De relatie tussen zijn blanke vader en een Indische weerspiegelt Egberts verhouding tot zijn geboorteland: „… de halfheid die ik zelf voel, verdeeld tussen hier en daarginds.”

Veel van de personages uit deze verhalenbundel worden neergezet als buitenstaanders. Zo heeft Haasse zich ook altijd gevoeld; iemand die altijd op zoek is naar de waarheid. Dit vertaalt zich in haar manier van schrijven. Haar stijl kenmerkt zich door een aftastende toon en scherpe observaties. Anders dan veel hedendaagse schrijvers zal zij nooit expliciet of banaal worden. Afgezien van de enkele malen dat Gods naam onnodig wordt gebruikt in ”Het tuinhuis”, is het boek een aanrader voor wie van doordenken houdt.