In het Bijbelboek Genesis wordt al duidelijk dat mensen wel vrijheid willen, maar het laten afweten als ze daarvan verantwoording moeten afleggen, aldus Donner. Als Kaïn zijn broeder Abel doodt, wordt hij ter verantwoording geroepen. „Zijn reactie is dan: Ben ik mijns broeders hoeder? En Adam wijst naar Eva: De vrouw die Gij mij gaf.”Fundamentele vrijheid begint met verantwoordelijkheid voor elkaars grenzen en de aanvaarding van pluriformiteit, aldus de minister. Ook dit ziet hij geïllustreerd in de Bijbel: „Met de bouw van de toren van Babel zochten de mensen uniformiteit, om hun macht te versterken. Maar dan treedt er een spraakverwarring op. Niet uniformiteit, maar pluriformiteit is het gegeven.”

Dijken
Pluriformiteit vraagt om een zeker respect voor elkaars taboes. Donner: „Niet alles hoeft aan de kaak gesteld te worden. Taboes zijn de dijken van de maatschappij. Ze hebben geen rationele verklaring. Vrijheid vereist de bereidheid om taboes ondoorbroken te laten, uit respect voor verscheidenheid.”

Wie echter vindt dat hij het recht heeft om taboes vergaand te doorbreken, door bijvoorbeeld belediging, moet dan ook zelf de bijbehorende verantwoordelijkheid op zich nemen. „Als je vindt dat je het recht hebt om een ander te beledigen, moet je ook de lasten dragen die daarbij horen.”

Veel burgers stappen echter meteen naar de overheid als ze het gevoel hebben dat hun vrijheid in het gedrang komt. Donner: „Maar wie vindt dat de overheid alles moet oplossen, vraagt om vergaand ingrijpen in het privéleven. Dan lever je veel vrijheid in.”

De minister benadrukt dat elke burger dan ook verantwoordelijkheid draagt in het bewaken van vrijheden. „Als die vrijheid er niet is, is het mede aan mij om daar wat aan te doen. De Amerikanen hebben daar een mooi gezegde voor: If it’s to be, it’s up to me.”

Macht
Behalve voor debat en onderling respect veronderstelt vrijheid ook ruimte voor macht, aldus de minister. „Het rechterlijk gezag vormt het ultieme en onvermijdelijke mechanisme om onderlinge conflicten te beslechten.” De overheid moet volgens Donner wel een goede balans vinden in terughoudendheid en inmenging als fundamentele vrijheden met elkaar botsen. „Als de overheid alles laat gaan, moet je niet gek opkijken als er verruwing optreedt. Anderzijds behelst vrijheid ook een morele dimensie van de burger, waarin hij aangesproken wordt op zijn verantwoordelijkheidsgevoel. Vrijheid krijgt betekenis in de relatie met andere mensen. Het gaat dus zowel om recht als om ruimte; om macht én om verantwoordelijkheid.”

De minister erkent dat een democratisch bestel groeperingen moet tolereren die -in het uiterste geval- diezelfde democratie kunnen opblazen. „Wij kiezen ervoor om radicale groepen een plaats te geven in de democratie. Als je dat niet doet, gaan deze krachten ondergronds een eigen leven leiden.”

Het debat rond de fundamentele vrijheden is de laatste jaren in een ander daglicht komen te staan, aldus de minister. „Ons denken over de vrijheid van meningsuiting bijvoorbeeld is ontwikkeld in een tijd waarin niemand dat met geweld associeerde. Dat is de laatste jaren veranderd. Zeker door het verschijnsel terrorisme. Dat onttrekt zich volledig aan het normale strafrecht. Daar komt bij dat terrorisme een potentieel gevaar is: in het buitenland ontploffen dagelijks bommen. Zo’n situatie plaatst overheidsinmenging in fundamentele vrijheden in een ander kader.”