Dat werd gisteren gesteld tijdens de introductie van het tweejaarlijkse internationaal congres van het International Reformed Theological Institute (IRTI) in de Roemeense stad Cluj. ”De eenheid van de kerk en de gereformeerde traditie” is het thema van het congres, dat tot zaterdag plaatsheeft in het Protestants Theologisch Instituut.Dat het congres over dit thema plaatsvindt in de Roemeense streek Transsylvanië is niet toevallig. Het daar gesloten Edict van Turda (1568) was in Europa het eerste experiment van godsdienstvrijheid. En intussen is de gereformeerde kerk in deze regio nooit opgedeeld. Is dat de consequentie van het gereformeerde karakter van de kerk of heeft het te maken met haar zienswijze, gestempeld door taal en cultuur?

Verdeeldheid

In de praktijk leidde de verdeeldheid in de gereformeerde traditie tot verlegenheid, zo werd duidelijk tijdens de introductie van het congres. Binnen de gereformeerde theologie heeft men zich echter niet speciaal geconcentreerd op de vraag of er soms elementen in die theologie zijn die de trend om te verdelen begunstigen. Men heeft zich meer geconcentreerd op aspecten die de scherpe kantjes van de verdeeldheid wegnemen.

De eenheid van de kerk is vooral een realiteit in de toekomst of maakt deel uit van de onzichtbare eenheid in de Una Sancta, de ene Kerk. Ook wordt verdeeldheid soms geminimaliseerd als louter afhankelijk van niet-theologische factoren.

Tijdens het congres deze week komt ook de vraag aan de orde welke theologische aspecten hebben bijgedragen tot de zwakke tendens tot eenheid binnen de gereformeerde traditie. Een andere vraag is welke theologische concepten als remedie kunnen dienen tegen de kwaal van de verdeeldheid. De klassieke elementen van de Reformatie worden daartoe tegen het licht gehouden: de zuivere verkondiging van het Woord, de zuivere bediening van de sacramenten, de tucht en de belijdenissen. Hebben die gefaald, zijn er andere instrumenten nodig?

De eerste lezing was van dr. Lukas Vischer (Genève) over ”Reformatorische verdeeldheid: de feiten en de theologische evaluatie ervan”. Wegens ziekte werd zijn lezing voorgelezen door dr. Eddy van den Borght uit Amsterdam. Direct al kwamen allerlei vragen op. Waarom is de gereformeerde Reformatie veel meer verdeeld geraakt dan de lutherse? En: de Heilige Geest heeft na de opstanding van Christus toch maar één kerk gesticht en niet meerdere?

De Leidse ethicus prof. dr. G. G. de Kruijf had Vischer in 1971 voor het eerst in Utrecht met passie horen spreken over zichtbare eenheid van de wereldwijde kerk. Nu ligt het accent bij hem kennelijk veel meer op de plaatselijke gemeente. Prof. de Kruijf vraagt zich af waar nu de boodschap blijft over de alom te constateren onverschilligheid van kerkleden inzake plaatselijke eenheid.

Prof. dr. A. van de Beek uit Amsterdam stelde dat in een onoverzichtelijke wereld mensen het in hun plaatselijke gemeente graag overzichtelijk en harmonieus willen houden.

Deelnemers

Nederland is goed vertegenwoordigd op het congres in Cluj. Aanwezig zijn onder anderen prof. dr. W. Balke, prof. Van de Beek, dr. H. van den Belt, prof. dr. M. Brinkman (sinds kort directeur van IRTI als opvolger van prof. Van de Beek), dr. ir. J. van der Graaf, prof. dr. J. Hoek, prof. de Kruijf, prof. dr. G. van den Brink en dr. J. D. Th. Wassenaar.

Dr. Van den Belt houdt een coreferaat bij een lezing van dr. Dirkie Smit (Zuid-Afrika) over ”Belijdenissen als instrument voor (on)enigheid?” en leidt een workshop over ”Eenheid vanuit separatistisch gezichtspunt”, naar aanleiding van Herman Bavinck. Er zijn ook lezingen over de rooms-katholieke en oosters-orthodoxe visies op eenheid.

Prof. Van de Beek neemt alle morgenwijdingen voor zijn rekening om het thema Bijbels-theologisch uit te diepen. Hij spreekt bijvoorbeeld over ”Eén Verlosser en één kerk: het ene Lichaam van Christus” en ”Eén kerk en één Geest: de kerk als tempel van de Heilige Geest”.

Dit is de eerste aflevering in een vierdelige serie over het internationaal IRTI-congres in Cluj, Roemenië.