Erop of eronder voor vernieuwing EU
BRUSSEL - Het kan vrijdag een lange zit worden. Merkel, huidig voorzitter van de EU, vermeldt in het programma voor de tweedaagse top met haar Europese collega’s geen tijdstip voor het einde van de vergadering. Mogelijk draait het uit op een nachtelijke uitputtingslag.
Het gezelschap van presidenten, premiers en bondskanseliers moet de contouren schetsen van een alternatief voor de gestrande grondwet. De leiders arriveren aan het eind van de middag bij het Justus Lipsiusgebouw in Brussel. Vanavond zullen zij tijdens het diner nog eens luisteren naar elkaars wensenlijstjes en aftasten waar openingen liggen voor compromissen. Na enkele uurtjes slapen vangt het echte werk aan en volgt een waarschijnlijk lange dag van moeizame onderhandelingen. Dan is het erop of eronder voor de renovatie van de Unie.Er staat veel op het spel. De betrokken politici weten dat zij zich een mislukking niet kunnen veroorloven. Geen overeenstemming betekent crisis. Een verdrag dat voorziet in bestuurlijke hervormingen die het verenigd Europa toerusten voor de toekomst, verdwijnt in dat geval voor lange tijd uit beeld. De onderlinge relaties zullen verstoord raken, de slagvaardigheid loopt schade op en in het verschiet ligt de optie van twee snelheden, met een kopgroep die verdere stappen zet op de weg van steeds hechtere samenwerking en een categorie achterblijvers die pas op de plaats maakt.
De spelregels van de EU vragen om aanpassingen nu de club is uitgebreid en nieuwe uitdagingen wachten. De beoogde grondwet heeft het niet gered, op de schouders van de deelnemers aan de top van deze week rust de taak een gewijzigd ontwerp aan te reiken. Zij hoeven niet nu al een afgeronde tekst te produceren, maar de hoofdlijnen van het uiteindelijke resultaat dienen toch wel duidelijk zichtbaar te zijn.
Na de zomer start dan een zogeheten intergouvernementele conferentie (igc), de aanduiding voor verdragsonderhandelingen tussen de 27 regeringen, om de details te regelen. Over de moeilijkste kwesties wordt vrijdag de knoop doorgehakt, is de bedoeling, zodat die latere besprekingen zijn gebonden aan een strikt en beperkt mandaat en niet de ruimte bieden alles weer ter discussie te stellen. Eind december moet er een alomvattend akkoord uit de bus rollen, waarna voor elk van de lidstaten anderhalf jaar rest om vóór de Europese verkiezingen van half 2009 de ratificatieprocedure, eventueel via een referendum, te voltooien.
Frankrijk en Nederland wierpen de blokkade op die de invoering van de oorspronkelijke conceptconstitutie belemmert. Zij haalden tijdens recent voorbereidend beraad van de ministers van Buitenlandse Zaken de toezegging binnen dat de term grondwet van tafel gaat en dat symbolen zoals volkslied en vlag geen verankering krijgen in het uiteindelijke document. Maar Den Haag verlangt meer. Het kabinet streeft immers naar een finaal voorstel dat overtuigend verschilt van de afgewezen versie. De slag lijkt zich voor Balkenende toe te spitsen op de wens de nationale parlementen een grotere invloed te geven op plannen tot Europese wetgeving.
Inmiddels vormen andere leden van de Unie eveneens een risico voor een succesvol verloop van het overleg. Zo is het met de Britten traditioneel moeilijk zakendoen over versterking van de rol van Europa, beducht als zij zijn voor verlies van soevereiniteit. Zij aanvaarden geen bepalingen die inbreuk plegen op hun arbeidsrecht en hun sociale systeem of die het vetorecht op het gebied van justitie, politie en buitenlands beleid aantasten. Wellicht bedingen zij voor zichzelf uitzonderingen in deze sfeer.
Kabinetschef Blair begint aan zijn laatste optreden op het Europese podium. Ondertussen lijkt hij kanshebber om als eerste vaste voorzitter van de EU aan te treden. Die functie komt er pas op z’n vroegst in 2009, maar Sarkozy, Frankrijks nieuwe hoogste baas, heeft hem alvast genoemd als geschikte kandidaat. Koestert hij inderdaad aspiraties in die richting, dan mag hij vrijdag natuurlijk niet de droom van een verdere eenwording verstoren.
En wat te denken van Polen? De tweelingsbroers Kaczynski, die daar als president en premier de scepter zwaaien, zijn volledig gefocust op één punt: geen verlies van macht in de ministerraden. De huidige stemverhoudingen, vastgelegd in het Verdrag van Nice, verschaffen de Oost-Europese natie bijna eenzelfde positie als Duitsland. Maar volgens een eerdere afspraak weegt straks de bevolkingsomvang zwaar mee en dat betekent voor Polen, met 38 miljoen burgers, flink inschikken in vergelijking tot het buurland, dat 82 miljoen inwoners telt. De regering in Warschau zegt dat nooit te zullen accepteren.
Zij geniet de reputatie van een lastige klant binnen de EU. Al vaker heeft zij op een belangrijke top tot het allerlaatste moment dwarsgelegen. Anderhalf jaar geleden was het in de krachtmeting om de verdeling van de Brusselse miljarden een interventie van Merkel die Polen op het nippertje ertoe bewoog positief te reageren op de ultieme poging tot een deal. Ditmaal zal weer veel stuurmanskunst van de bondskanselier nodig zijn om een dreigend veto van die zijde af te wenden.
