Luitenant-kolonel Peter Tankink (42) is plaatsvervangend commandant van de vliegbasis Leeuwarden en heeft de leiding over de QRA. Ervaring kan hem niet worden ontzegd. Beroemd werd hij toen hij op 24 maart 1999 als eerste niet-Amerikaanse NAVO-vlieger tijdens het Kosovoconflict met Servië een MiG 29 uit de lucht wist te schieten. Anderhalf jaar geleden vloog hij nog missies in Afghanistan. Momenteel zit hij jaarlijks nog zo’n zeventig uur achter de stuurknuppel van een F-16.Een onderscheppingsvlucht boven Nederland komt volgens Tankink gemiddeld niet meer dan één keer per maand voor. „Op jaarbasis spreek je over tien tot vijftien keer.” De vlieger draait zelf nog zo’n twee diensten per jaar mee in de QRA. „Om de tijd te verdrijven doen we meestal wat administratief werk, of we volgen het nieuws. Als het alarm gaat, trekken we de overall aan en zetten de helm op. Op een draf gaat het naar het toestel, 50 meter verderop. De militaire verkeersleiding in Nieuw Milligen geeft voordat we starten al door of we voor topsnelheid moeten gaan. Als we vol gas moeten geven, gaat de naverbrander aan. Boven Nederland halen we een snelheid van zo’n 1100 kilometer per uur, waarbij we door de geluidsbarrière gaan.”

In mei 2004 werd Tankink samen met een collega tijdens een QRA-dienst ingezet toen een Spaanse Boeing 737 op ruim 7 kilometer hoogte geen contact maakte met de verkeersleiding (zie kader). „Achteraf ging het om een misverstand in de cockpit. De bemanning was zich er niet van bewust dat er iets aan de hand was. We zijn naar het toestel gevlogen. De passagiers waren de eersten die ons zagen, omdat we altijd van achteren komen aanvliegen. Ze verdrongen zich nieuwsgierig voor de raampjes.”

Grappig was volgens Tankink dat de bemanning zichtbaar schrok toen plotseling twee F-16’s naast de cockpit kwamen hangen. „Met internationale gebaren hebben we hen duidelijk gemaakt wat er aan de hand was. Het radiocontact was daarna vrij snel weer hersteld.”

Wanneer mag een vlieger in zijn F-16 daadwerkelijk zijn wapens gebruiken als blijkt dat terroristen met een verkeerstoestel een aanslag willen plegen zoals op 11 september 2001 in de Verenigde Staten? „Daarvoor zijn allerlei protocollen”, zegt Tankink. „Uiteindelijk is het de minister van Justitie die groen licht moet geven voor het neerhalen van een civiel toestel. Voor die taak heeft de F-16 een dodelijk arsenaal wapens aan bood. De twee jachtvliegtuigen met QRA-taak zijn standaard uitgerust met lucht-luchtraketten en het boordkanon.”

Zo’n scenario is nauwelijks van tevoren te oefenen, benadrukt de jachtvlieger. „Als piloot probeer je de schade voor de bevolking op de grond zo veel mogelijk te beperken. Je zou kunnen proberen het toestel naar zee te dirigeren. Als het echter vanaf Twente komt en terroristen hebben Den Haag als doelwit, dan speelt het dwingen naar de Noordzee hen juist in de kaart.”

De kans dat een vliegtuig met verkeerde bedoelingen het Nederlandse luchtruim in vliegt, is volgens Tankink erg klein. „Uitsluiten kunnen we het niet. Als we de permanente bewaking van het Nederlandse luchtruim zouden stoppen, dan weten terroristen dat snel genoeg.”

QRA inzetten
Gemiddeld rukken twee F-16’s van vliegbasis Leeuwarden zo’n tien tot vijftien keer per jaar uit om vliegtuigen te onderscheppen waarmee geen radiocontact mogelijk is. Een greep uit enkele (recente) QRA vluchten.

12 mei 2007: F-16’s onderscheppen een Duits sportvliegtuigje ten oosten van Leeuwarden. De 64 jarige Duitse piloot reageert niet op gebaren van de jachtvliegers, omdat hij onwel is geworden. Het vliegtuigje stort in zee, de piloot overlijdt later in het ziekenhuis.

27 april 2007: In de omgeving van het Veluwse Nieuw Milligen vliegt op lage hoogte een Cessna, die het contact met de verkeersleiding heeft verloren. Als de twee F-16’s van vliegbasis Leeuwarden hun doel naderen, heeft het sportvliegtuigje de landing op vliegveld Teuge al ingezet.

9 maart 2007: In de omgeving van Amsterdam gaan twee F-16’s door de geluidsbarrière als ze worden afgestuurd op een C 130 Hercules van de Belgische luchtmacht. De bemanning had net voor het verbroken radiocontact gemeld dat haar toestel problemen had met een van de motoren. Het contact kan worden hersteld.

23 augustus 2006: De bemanning van een toestel van de Amerikaanse luchtvaartmaatschappij Northwest Airlines vraagt in de buurt van de Duitse grens om begeleiding van F 16’s om naar Schiphol terug te keren, omdat enkele passagiers zich misdragen. De DC-10 is kort daarvoor met 149 passagiers vertrokken op weg naar de Indiase stad Bombay.

1 mei 2004: Twee F-16’s proberen contact te maken met een onbekend Spaans verkeersvliegtuig en gaan boven de Veluwe door de geluidsbarrière. De jachtvliegers identificeren het toestel en maken contact met de bemanning.